Oświadczenie o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego – w jakim terminie możesz je złożyć?

Rozważając skorzystanie z sankcji darmowego kredytu, musisz mieć na uwadze, że uprawnienie do złożenia oświadczenia nie jest bezterminowe. W przypadku, gdy nie skorzystasz ze swego prawa w wyznaczonym przez prawodawcę terminie, twoje uprawnienie wygaśnie, a złożone bankowi oświadczenie nie wywoła żadnego skutku prawnego. Jaki jest termin na skorzystanie z sankcji darmowego kredytu, od kiedy należy go liczyć? Czy z uprawnienia można skorzystać już w czasie trwania umowy, czy należy czekać na jej wykonanie? Jakie są skutki skorzystania z sankcji kredytu darmowego w odniesieniu do kredytu aktywnego? Na te pytania postaramy się odpowiedzieć w dzisiejszym artykule. Serdecznie zachęcamy Państwa do jego lektury.

Rok na skorzystanie z sankcji kredytu darmowego

Sankcja darmowego kredytu to uprawnienie, które przysługuje kredytobiorcy będącemu konsumentowi,  z którego skorzystać może w razie naruszenia przez kredytodawcę jednego z obowiązków wyznaczonych mu przez Ustawę z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim. Sankcja ta pozwala m.in. na spłatę bankowi jedynie kapitału kredytu, bez odsetek, prowizji, czy innych kosztów dodatkowych.  Skuteczność skorzystania z sankcji kredytu darmowego uzależniona jest od złożenia przez konsumenta pisemnego oświadczenia kredytodawcy. 

Art. 45 ust. 5 Ustawy o kredycie konsumenckim: „Uprawnienie do skorzystania z sankcji kredytu darmowego wygasa po upływie roku od dnia wykonania umowy”

Oświadczenie musi zostać złożone najpóźniej w ciągu roku od dnia wykonania umowy. Co istotne, uznaje się za złożone z chwilą, gdy doszło do kredytodawcy w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią. Jeżeli konsument nie skorzysta ze swego uprawnienia w ciągu wskazanego terminu, jego uprawnienie wygasa i nie może on już skutecznie powoływać się na defekty, które zawiera jego umowa. Złożenie oświadczenia po określonym przez prawodawcę terminie nie wywoła zatem żadnych skutków prawnych. 

Termin na dokonanie czynności przez konsumenta jest tzw. terminem prekluzyjnym, a nie terminem przedawnienia (wyrok SA w Poznaniu z 27.04.2023 r., I ACa 368/22). Ma to w szczególności swoje przełożenie na ewentualne postępowanie sądowe – jeżeli sprawa trafi do Sądu, to ma on obowiązek wziąć pod uwagę upływ terminu z urzędu, a nie na zarzut pozwanego banku. Mówiąc prościej, nawet jeżeli ujdzie uwadze banku, że termin na skuteczne złożenie oświadczenia już minął i nie podniesie tej kwestii w toku procesu, wychwyci to z pewnością Sąd.

Problematyczne pojęcie „dnia wykonania umowy” przy sankcji darmowego kredytu

Zgodnie z Ustawą uprawnienie konsumenta wygasa po upływie roku od dnia wykonania umowy. Prawodawca nie wskazał, czym owy „dzień wykonania umowy” jest, stąd w orzecznictwie sądów oraz argumentacji banków powstały aż trzy koncepcje rozumienia tego pojęcia:

1. jest to dzień, w którym umowa została wykonana przez kredytodawcę (tj. w którym kredytodawca wypłacił kredytobiorcy kapitał kredytu),
2. jest to dzień, w którym umowa została wykonana przez kredytobiorcę (tj. w którym kredytobiorca zapłacił ostatnią należność na rzecz banku),
3. jest to dzień należytego wykonania umowy kredytu przez obie strony stosunku prawnego (tj. dzień wypełnienia wszystkich obowiązków związanych z umową przez obie strony umowy).

Interpretacja tego pojęcia jest o tyle istotna, że w wielu przypadkach może przesądzić o istnieniu roszczenia konsumenta. Odpierając roszczenia, banki podnoszą bowiem niezwykle często bezskuteczność złożonego oświadczenia o skorzystaniu z sankcji darmowego kredytu, z uwagi na przekroczenie rocznego terminu przewidzianego ustawą. Stoją przy tym na stanowisku, że termin ten należy liczyć od dnia, w którym to kredytodawca wykonał umowę. Banki podnoszą, że zamiarem ustawodawcy było ograniczenie uprawnienia konsumenta krótkim terminem, tak aby utrwalić i ustabilizować łączący strony stosunek prawny. Przy założeniu, że dzień wykonania umowy jest zależny od czynności kredytobiorcy, zbyt długo istniałby stan niepewności, co do jego kształtu. Ponadto, wygaśnięcie uprawnienia zależałoby wyłącznie od kredytobiorcy – mógłby on odwlekać wykonanie umowy kredytu, ażeby przedłużyć swój termin na skorzystanie z uprawnienia.

Linia orzecznicza sądów jest odmienna – zgodnie z dominującą koncepcją przez „dzień wykonania umowy” należy rozumieć dzień, w którym należycie wypełniono wszystkie obowiązki w ramach łączącego strony stosunku kredytu konsumenckiego, wynikające zarówno z umowy, jak i przepisów prawa. Jak wskazał Sąd Okręgowy w Kielcach w wyroku z dnia 14 marca 2023 r. „Chodzi tu o obowiązki dotyczące świadczenia głównego i świadczeń ubocznych, po stronie konsumenta oraz kredytodawcy, zrealizowane dobrowolnie lub przymusowo” (Wyrok SO w Kielcach z 14.03.2023 r., II Ca 98/23, LEX nr 3550247). Najczęściej będzie to dzień, w którym to konsument spłacił ostatnią należność na rzecz kredytodawcy. 

Przykład 1: Kredytobiorca w dniu 1 lipca 2023 r. wpłacił terminowo na rzecz kredytodawcy ostatnią ratę kredytu. Dzień wpłaty ostatniej raty jest dniem wykonania umowy. Tym samym najpóźniejszą datą na skorzystanie z uprawnienia i złożenie oświadczenia o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego będzie dzień 1 lipca 2024 r.

Mogą zdarzyć się również przypadki nietypowe, kiedy to ostatnia czynność w ramach łączącego strony stosunku prawnego będzie należeć do kredytodawcy np. w przypadku, gdy kredytobiorca spłaci kredyt przed terminem, a kredytodawca musi zwrócić na jego rzecz koszty, o które obniżeniu uległ całkowity koszt kredytu (art. 49 Ustawy). Wtedy też termin roczny zacznie biec od daty dokonania czynności przez kredytodawcę. W sytuacji, gdy któraś ze stron opóźnia się ze spełnieniem swojego świadczenia – termin nie zaczyna w ogóle swojego biegu. Wygaśnięcia tego uprawnienia nie powoduje wypowiedzenie umowy (tak np. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 1 lipca 2019 r., V ACa 118/18).

Przykład 2:Kredytobiorca zdecydował się na wcześniejszą spłatę kredytu. Wobec spłaty kredytu przed terminem umowy, całkowity koszt kredytu uległ obniżeniu o koszty dotyczące  okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy. W dniu 1 września 2023 r. bank zwrócił kredytobiorcy, odpowiednią część prowizji i opłat, które kredytobiorca uiścił w momencie otrzymania kredytu. Datą wykonania umowy będzie zatem dzień, w którym kredytodawca zwrócił kredytobiorcy wskazane koszty. Uprawnienie do złożenia oświadczenia wygaśnie w dniu 1 września 2024 r.

Słusznie sądy uzasadniają swe stanowisko, wskazując że zrealizowanie umowy przez obie strony jest jedynym momentem, który obiektywnie pozwala stwierdzić, że umowa została wykonana. Przyjęcie jakiegokolwiek innego, wcześniejszego terminu prowadziłoby do całkowicie różnych rozstrzygnięć w tych samych stanach faktycznych i wprowadzałoby niepewność w stosunku prawnych łączącym kredytodawcę z konsumentem. Dodatkowo, jak zostało już wyżej wskazane, wygaśnięcie uprawnienia nie jest zależne jedynie od konsumenta, bowiem wykonanie ostatniego zobowiązania może leżeć po stronie banku (tak wyrok SO w Kielcach z 14.03.2023 r., II Ca 98/23, wyrok Sądu Rejonowego w Człuchowie z dnia 13 czerwca 2023 r. I C 80/23).

Bardzo sporadycznie sądy podzielają koncepcję banków. Dodatkowo, takie wyroki najczęściej korygowane są przez sądy II instancji (tak m. in. wyrok SA w Gdańsku z 8.10.2021 r., I ACa 59/21, LEX nr 3322549).

Złożenie oświadczenia o skorzystaniu z sankcji darmowego kredytu w trakcie trwania umowy – czy jest możliwe?

Powyższe rozważania prowadzą do jednoznacznego wniosku, że za dzień wykonania umowy uznać należy wykonanie zobowiązania przez obie strony umowy. Przyjęcie tego rozwiązania prowadzi do kolejnego pytania – skoro termin na skorzystanie z umowy wygasa po upływie roku od dnia wykonania umowy przez kredytobiorcę, czy oznacza to, że aby skorzystać z sankcji kredytu darmowego kredytobiorca musi czekać aż umowa zostanie w całości wykonana? 

Aby udzielić odpowiedzi na to pytanie, warto sięgnąć do wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 27 kwietnia 2023 r. (sygn. akt I ACa 368/22), który również dostrzegł pojawiające się na tym tle pytanie. Podobnie jak znaczna większość sądów, Sąd Apelacyjny w Poznaniu uznał, że roczny termin wyznaczony przez ustawodawcę należy liczyć od dnia, kiedy obie strony wykonały umowę. Za taką koncepcją przemawia zarówno interpretacja tego wyrażenia przy pomocy reguł językowych, jak i ratio legis instytucji kredytu darmowego (tzn. motyw, jaki przyświecał ustawodawcy przy tworzeniu tej instytucji).

Jednocześnie Sąd rozstrzygnął, że termin wskazany w ustawie jest terminem, który został zastrzeżony przez prawodawcę na korzyść konsumenta, jako osoby uprawnionej do skorzystania z sankcji. Wobec tego, że jest on zastrzeżony na korzyść konsumenta, może on skorzystać ze swego uprawnienia jeszcze w trakcie trwania umowy kredytu. 

W pełni podzielić należy powyższy pogląd Sądu. Skoro termin ten jest zastrzeżony na korzyść konsumenta, przyjąć należy, że ma on za zadanie jedynie wydłużyć okres, w którym kredytobiorca-konsument może skorzystać z sankcji. Dzień wykonania umowy nie wyznacza natomiast momentu, od którego “aktywuje się” uprawnienie konsumenta. Jak wskazuje się w doktrynie: „przepis ten wprowadzono w celu ochrony interesów konsumenta, aby wydłużyć okres, w którym może on dowiedzieć się o zaistniałym naruszeniu, wykonać omawiane uprawnienie i domagać się od kredytodawcy zwrotu zapłaconych odsetek i innych kosztów z tytułu kredytu konsumenckiego”. (T. Czech w: Kredyt konsumencki. Komentarz, wyd. II, WKP 2018). Ponadto należy zwrócić uwagę na to, że odmienny pogląd byłby nielogiczny w obliczu art 45 ust 1, 2 i 3 Ustawy o kredycie konsumenckim, które regulują kwestię zwrotu kwoty kredytu i innych kosztów w razie skorzystania z sankcji kredytu darmowego. 

Wobec powyższego, uprawnienie do skorzystania przysługuje zarówno konsumentom, którzy spłacili już całkowicie swoje zobowiązanie, jak i tym, którzy nadal posiadają aktywny kredyt w banku.

Skutki skorzystania z sankcji w czasie trwania umowy

Zasady spłaty kredytu po skutecznym skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego zostały uregulowane przez prawodawcę w następujący sposób (art. 45 ust. 1, 2 i 3 Ustawy o kredycie konsumenckim):

• jeżeli bank naruszył jeden z obowiązków określonych przez prawodawcę (np. umowa nie została zawarta na piśmie, brakuje w niej istotnych danych personalnych kredytobiorcy, rodzaju kredytu, terminów jego spłaty, całkowitej kwoty kredytu, czy stopy oprocentowania kredytu) konsument zwraca kredyt bez odsetek i innych kosztów kredytu należnych kredytodawcy w terminie i w sposób ustalony w umowie,
• jeżeli bank nie określił w umowie zasad i terminów spłaty kredytu, konsument zwraca kredyt w równych ratach, płatnych co miesiąc, od dnia zawarcia umowy,
• jeżeli umowa o kredyt konsumencki nie przewiduje terminu spłaty kredytu, konsument zwraca kredyt w terminie pięciu lat (w przypadku kredytów konsumenckich do wysokości 80 000 zł) lub dziesięciu lat (w przypadku kredytów konsumenckich powyżej 80 000 zł).

Podsumowanie

Aby skutecznie zawalczyć o swoje prawa warto jest skorzystać z wiedzy i pomocy profesjonalnego pełnomocnika, który świadczy usługi w zakresie sankcji kredytu darmowego. Dlatego jeżeli masz wątpliwości, co do prawidłowości swojej umowy i chcesz dowiedzieć się, czy zawiera uchybienia, które uprawniają do skorzystania z sankcji, zapraszamy Cię do kontaktu naszą kancelarią.