Restrukturyzacja to specjalny rodzaj postępowania sądowego, którego celem jest udzielenie ochrony i wsparcia firmom, które znalazły się w trudnej sytuacji finansowej, i realnie zagraża im upadłość. Nie jest to jednak jednolite postępowanie – ponieważ sytuacja zagrożonych firm może być różna prawo przewiduje cztery odmienne tryby restrukturyzacji, które pozwalają na lepsze dostosowanie jej do indywidualnej sytuacji danego przedsiębiorcy i udzielenie mu bardziej skutecznego wsparcia. Wybór właściwego trybu należy jednak nie do sądu, ale do przedsiębiorcy, który określa go już we wniosku. Jest to bardzo istotna decyzja, ponieważ raz dokonanego wyboru nie będzie można już zmienić w trakcie postępowania. Wybór właściwej strategii ma więc kluczowe znaczenie i może przesądzać o skuteczności całej procedury restrukturyzacyjnej.
Rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych
Przepisy ustawy “Prawo Restrukturyzacyjne” wyróżniają cztery różne tryby w jakich może być prowadzona restrukturyzacja:
- Przyspieszone postępowanie układowe
- Postępowanie układowe
- Postępowanie sanacyjne
- Postępowanie o zatwierdzenie układu
Pierwsze trzy tryby to tzw. restrukturyzacja sądowa. Do rozpoczęcia postępowania niezbędna jest decyzja sądu, wydana po rozpatrzeniu złożonego przez przedsiębiorcę wniosku. Całe postępowanie toczy się pod nadzorem Sądu, który przydziela przedsiębiorcy doradcę restrukturyzacyjnego. Jego zadaniem jest sprawowanie bieżącej kontroli oraz udzielanie przedsiębiorcy wsparcia merytorycznego. Przedsiębiorca jest objęty ochroną przez cały czas trwania postępowania – od momentu wydania decyzji przez sąd aż do jego ostatecznego zakończenia.
Postępowanie o zatwierdzenie układu w istotny sposób różni się od trzech pozostałych trybów. Do jego wszczęcia nie jest konieczna decyzja sądu. Wystarczy, że przedsiębiorca podpisze umowę z wybranym przez siebie doradcą restrukturyzacyjnym, a ten następnie dokona obwieszczenia o rozpoczęciu postępowania w portalu internetowym – KRZ (Krajowy Rejestr Zadłużonych). Postępowanie jest prowadzone bez udziału sądu, którego rola ogranicza się do zatwierdzenia samodzielnie zawartego przez dłużnika z wierzycielami układu. Z tego względu postępowanie to jest znacznie szybsze, wiąże się z niższymi kosztami, ale z drugiej strony ochrona przedsiębiorcy jest ograniczona w czasie.
Przyspieszone postępowanie układowe
Jest to podstawowy i w praktyce najczęściej występujący tryb restrukturyzacji sądowej. Warunkiem jego zastosowania jest to, aby suma spornych zobowiązań nie przekraczała 15% ich ogólnej wartości. Sporne zobowiązania to takie, których istnienie jest kwestionowane przez przedsiębiorcę i które są na przykład przedmiotem sporów sądowych. Wynika to z tego, że w toku tego postępowania Sąd nie bada, które zobowiązania są zasadne, a które nie. Dzięki temu cała procedura przebiega znacznie szybciej. Przedsiębiorca jest objęty ochroną od dnia wydania przez Sąd postanowienia o otwarciu restrukturyzacji. Od tego momentu zawieszeniu ulegają wszystkie prowadzone postępowania egzekucyjne – w zakresie wierzytelności objętych postępowaniem, wierzyciele nie mogą wypowiadać przedsiębiorcy istotnych dla niego umów z powodu istniejącego zadłużenia i wstrzymany zostaje obowiązek regulowania zaległych zobowiązań. Skierowany przez sąd doradca restrukturyzacyjny przygotowuje spis wszystkich zobowiązań przedsiębiorcy oraz wspólnie z nim przygotowuje plan restrukturyzacyjny oraz kieruje propozycje układowe do wierzycieli. W trakcie postępowania przedsiębiorca zachowuje znaczną swobodę prowadzenia działalności i może samodzielnie podejmować większość decyzji gospodarczych. Jedynie do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu (np sprzedaż nieruchomości czy innych istotnych składników majątku) wymagane jest uzyskanie zgody skierowanego przez sąd doradcy restrukturyzacyjnego.
Postępowanie układowe
Ten tryb restrukturyzacji jest bardzo zbliżony do przyspieszonego postępowania układowego. Główna różnica polega na tym, że w tym trybie w trakcie postępowania sąd bada zasadność obciążających przedsiębiorcę zobowiązań. Wierzyciele mają prawo zgłaszania zastrzeżeń do przygotowanego przez doradcę restrukturyzacyjnego spisu wierzytelności, które są następnie rozpatrywane przez Sąd. Z tego też względu ten tryb jest przeznaczony dla przedsiębiorców, którzy posiadają ponad 15% spornych wierzytelności. Analiza wierzytelności przez Sąd z reguły przedłuża czas postępowania. W tym trybie restrukturyzacji przedsiębiorca jest objęty bardzo zbliżoną ochroną i podlega podobnym obowiązkom jak w przyspieszonym postępowaniu układowym. Występują wprawdzie w tym zakresie pewne niewielkie różnice, ale nie wpływają one w istotnym stopniu na przebieg całego postępowania. Poza tym oba postępowania są bardzo podobne i w praktyce o wyborze właściwego trybu decyduje tylko suma wierzytelności spotnych: jeżeli jest ich mniej niż 15% to należy złożyć wniosek o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego, natomiast jeżeli jest ich więcej, to właściwym trybem będzie zwykłe postępowanie układowe.
Postępowanie sanacyjne
Ten tryb restrukturyzacji sądowej jest przeznaczony przede wszystkim dla przedsiębiorców, których sytuacja finansowa stała się już naprawdę krytyczna. Zapewnia on szerszy zakres ochrony i daje większe możliwości działania niż oba postępowania układowe, ale w tym przypadku dłużnik traci prawo samodzielnego zarządzania prowadzonym przedsiębiorstwem, które przejmuje skierowany przez sąd zarządca. Po otwarciu sanacji zawieszeniu podlegają wszystkie postępowania egzekucyjne – również te, które dotyczą wierzytelności nie objętych restrukturyzacją (np. zobowiązania względem pracowników, zobowiązania hipoteczne czy zobowiązania alimentacyjne), zarządca może swobodnie wypowiadać umowy z pracownikami (nawet objętymi ochroną przed zwolnieniem wynikającą z kodeksu pracy), wypowiadać umowy z kontrahentami czy sprzedawać składniki majątku dłużnika. Utrata kontroli nad prowadzoną działalnością sprawia, że sanacja jest zdecydowanie mniej atrakcyjna od postępowań układowych i najczęściej jest traktowana jako ostatnia deska ratunku przed upadłością.
Postępowanie o zatwierdzenie układu
Ten tryb restrukturyzacji różni się istotnie od pozostałych. Do jej otwarcia nie jest konieczne czekanie na decyzję sądu, wystarczy zawrzeć umowę z wybranym doradcą restrukturyzacyjnym, który następnie dokonuje obwieszczenia o rozpoczęciu restrukturyzacji w portalu elektronicznym KRZ. Już od tego momentu przedsiębiorca podlega ochronie, która ma nawet zbliżony zakres do postępowania sanacyjnego. Zawieszone zostają wszystkie prowadzone przeciwko przedsiębiorcy egzekucje i nie można mu wypowiadać istotnych umów. Dłużnik wraz z wybranym doradcą restrukturyzacyjnym samodzielnie kontaktuje się z wierzycielami, przedstawia im propozycje układowe i zbiera ich głosy. Dopiero w razie przyjęcia układu, przedsiębiorca zwraca się do sądu o jego zatwierdzenie. Jeżeli tego nie zrobi w ciągu 4 miesięcy od otwarcia postępowania, to zostaje ono umorzone, co wiąże się z ustaniem ochrony. Plusem tego postępowania jest przede wszystkim czas – umożliwia ono prawie natychmiastowe wstrzymanie wszystkich egzekucji, w odróżnieniu od trybów restrukturyzacji sądowej, w której ochrona rozpoczyna się dopiero od wydania postanowienia przez sąd, na co najczęściej następuje dopiero po ok. 2 miesiącach od dnia złożenia wniosku.
