W powszechnej świadomości funkcjonuje przekonanie, że orzeczenie o braku zdolności do służby wojskowej wiąże się z pewnymi ograniczeniami i konsekwencjami w dalszym życiu. Najczęściej można natrafić na informacje, że osoba, która uzyskała kategorie “D” lub “E” może mieć na przykład trudności w uzyskaniu prawa jazdy, pozwolenia na broń czy problemy z zatrudnieniem. Dotyczy to zwłaszcza kategorii “E”, która oznacza całkowitą niezdolność do służby wojskowej. W dzisiejszym artykule postaram się wyjaśnić tę kwestię i rozprawić się z niektórymi mitami, które narosły wokół tego tematu.
Obowiązek poddania się kwalifikacji wojskowej
Kategoria zdolności do czynnej służby wojskowej jest określana w toku przeprowadzanej co roku kwalifikacji wojskowej prowadzonej przez Powiatowe i Wojewódzkie Komisje Lekarskie. Podlegają jej obowiązkowo wszyscy obywatele polscy płci męskiej, po ukończeniu przez nich 18 roku życia. Na początku każdego roku Minister Obrony Narodowej wydaje rozporządzenie o przeprowadzeniu kwalifikacji wojskowej, w którym wskazuje w jakim okresie będzie się odbywać oraz osoby, które są obowiązane się na nią stawić. Przykładowo, w 2024r. kwalifikacja wojskowa była przeprowadzana w okresie od 1 lutego do 30 kwietnia i podlegali jej wszyscy mężczyźni urodzeni w 2005r. Osoby podlegające kwalifikacji otrzymują wezwania do stawienia się w konkretnym dniu i o konkretnej godzinie przed wskazaną Powiatową Komisją Lekarską, gdzie będą zobowiązani poddać się badaniom lekarskim. Nie ma żadnego sposobu na uniknięcie tego obowiązku – w przypadku nie stawienia się na kwalifikację wojskową należy liczyć się z nieprzyjemnymi konsekwencjami: karą pieniężną, zatrzymaniem i przymusowym doprowadzeniem przed komisję lekarską przez Policję a w skrajnych przypadkach nawet z odpowiedzialnością karną – do 2 lat pozbawienia wolności. Jednym słowem jest to obowiązek, którego nie należy ignorować.
Określenie kategorii zdolności do czynnej służby wojskowej
W toku prowadzonej kwalifikacji wojskowej Powiatowe i Wojewódzkie Komisje Wojskowe określają dla każdego kandydata jego kategorię zdolności do czynnej służby wojskowej. Kategoria “A” oznacza zdolność do służby wojskowej, kategoria “B” czasową niezdolność, która podlega późniejszej weryfikacji, kategoria “D” oznacza niezdolność do służby wojskowej w czasie pokoju – czyli zwalnia z udziału w ćwiczeniach wojskowych zaś kategoria “E” oznacza całkowitą niezdolność do służby wojskowej – również w przypadku ogłoszenia powszechnej mobilizacji na wypadek wojny. Kategoria wojskowa jest określana przez komisje lekarskie na podstawie badania kandydata oraz analizy przedstawionej przez niego dokumentacji medycznej. W przypadku wątpliwości komisja wojskowa może skierować kandydata na dodatkowe specjalistyczne badania w zewnętrznych placówkach medycznych. Określenie kategorii wojskowej następuje w formie decyzji administracyjnej wydawanej przez Powiatową Komisję Lekarską, od której przysługuje odwołanie do Wojewódzkiej Komisji Lekarskiej oraz w dalszej kolejności skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Raz nadana kategoria wojskowa – co do zasady – obowiązuje przez cały czas podlegania obowiązkowi obrony ojczyzny, a więc aż do ukończenia 60 roku życia.
Podstawy do uznania za niezdolnego do służby wojskowej
Przy określaniu kategorii wojskowej komisje lekarskie muszą opierać się na oficjalnym wykazie chorób i ułomności zawartym w załączniku do rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej. Wymieniono w nim szczegółowo wszystkie choroby oraz przypadłości zdrowotne mające znaczenie dla określania zdolności do służby wojskowej wraz z przyporządkowanymi do nich odpowiednimi kategoriami wojskowymi. Wbrew temu, co mogłoby się wydawać nie tylko naprawdę poważne schorzenia zwalniają ze służby wojskowej. W wykazie wskazano aż 304 przypadki chorób lub ułomności kwalifikujących do kategorii “D” lub “E”, wśród których znajdują się między innymi takie jak: zaawansowana otyłość, słaba budowa ciała, przewlekłe zapalenie zatok, choroby alergiczne, astma, nadciśnienie, hemoroidy czy zaburzenia nerwicowe. Są to przypadłości, na które cierpi wiele osób i które z całą pewnością są uciążliwe, ale nie w takim stopniu, żeby uniemożliwiać normalną egzystencję w codziennym życiu. Dlatego też nie ma powodu żeby w takich przypadkach samo przyznanie kategorii “D” lub “E” miało automatycznie eliminować takie osoby z pozawojskowych aktywności.
Niezdolność do służby wojskowej a prawo jazdy
Jednym z rozpowszechnionych przekonań, na które można się natknąć poszukując informacji w internecie jest to, że osoby, które są uznane za niezdolne do służby wojskowej mogą mieć problem z uzyskaniem prawa jazdy, albo wręcz utracić wcześniej otrzymane uprawnienia. Nie jest to prawda – przepisy dotyczące prawa jazdy w żaden sposób nie odnoszą się do kategorii wojskowej uzyskanej w trakcie kwalifikacji ani nie uzależniają możliwości prowadzenia pojazdów od zdolności do służby wojskowej. Zgodnie z ustawą z dnia 5 stycznia 2011r. o kierujących pojazdami warunkiem uzyskania uprawnień do kierowania pojazdami jest posiadanie przez kandydata odpowiedniej sprawności fizycznej i psychicznej, co należy wykazać odpowiednim zaświadczeniem lekarskim. Zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy nawet osoba niepełnosprawna pod względem fizycznym może uzyskać uprawnienia do kierowania pojazdami jeżeli uzyska zaświadczenie o braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdem. Może być więc tak, że określone schorzenie eliminuje od służby wojskowej, ale nie stanowi przeszkód do prowadzenia pojazdów. Żaden przepis nie nakazuje osobom ubiegającym się o uzyskanie prawa jazdy informowania lekarza przeprowadzającego badania ani organów wydających uprawnienia do prowadzenia pojazdów o posiadanej kategorii zdolności do czynnej służby wojskowej. W rozumieniu przepisów są to dwie całkowicie odrębne kwestie. Z cała pewnością można więc stwierdzić, że samo uznanie danej osoby za niezdolną do służby wojskowej nie stanowi przeszkody do uzyskania przez nią uprawnień do kierowania pojazdami – oczywiście jeżeli jej stan zdrowia na to pozwala.
Niezdolność do służby wojskowej a pozwolenie na broń
Podobnie jest w przypadku pozwolenia na posiadanie broni palnej. Zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 21 maja 1999r. o broni i amunicji pozwolenia na broń nie wydaje się osobom z zaburzeniami psychicznymi lub o znacznie ograniczonej sprawności psychofizycznej, wykazującym istotne zaburzenia funkcjonowania psychologicznego lub uzależnionym od alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych. Podobnie jak w przypadku przepisów dotyczących uprawnień do kierowania pojazdami żadne przepisy nie uzależniają możliwości uzyskania pozwolenia na broń od posiadanej kategorii do czynnej służby wojskowej. Również i w tym przypadku zdolność psychofizyczna kandydata jest ustalana w ramach odrębnie przeprowadzanych badań lekarskich. Osoba ubiegająca się o pozwolenie na broń nie ma nawet obowiązku informowania o przyznanej jej kategorii wojskowej.
Niezdolność do służby wojskowej a praca zawodowa
Kategoria wojskowa nie ma również większego wpływu na możliwości zawodowe. Problematyczne jest nawet to czy w ogóle trzeba informować pracodawcę o posiadanej kategorii zdolności do czynnej służby wojskowej. W aktualnie obowiązującym rozporządzeniu ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z dnia 10 grudnia 2018r. w sprawie dokumentacji pracowniczej nie przewidziano obowiązku umieszczania w niej informacji o stosunku do służby wojskowej. W opublikowanych przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w Biuletynie Informacji Publicznej pomocniczych wzorach kwestionariuszy osobowych dla pracowników i kandydatów dla pracowników nie ma pozycji odnoszącej się do kwestii przyznanej pracownikowi kategorii wojskowej. Tego rodzaju zapis znajdował się we wcześniej obowiązujących kwestionariuszach, ale został usunięty po nowelizacji i obecnie wątpliwe jest czy pracodawca w ogóle może żądać od pracownika informacji o jego stosunku do służby wojskowej.
Niezdolność do służby wojskowej a praca w Policji i innych służbach
Niezdolność do służby wojskowej niekoniecznie musi być nawet przeszkodą do służby w Policji. Przepisy wymagają bowiem jedynie, aby kandydat na Policjanta posiadał uregulowany stosunek do służby wojskowej, a ten wymóg spełniają osoby, którym podczas kwalifikacji wojskowej przyznano kategorię “D”, a więc – niezdolny do czynnej służby wojskowej.
Nieco inaczej wygląda sytuacja w przypadku uzyskania kategorii “E”, oznaczającej całkowitą niezdolność do służby wojskowej. W takim bowiem przypadku kandydat nie zostaje przeniesiony do rezerwy, a tym samym nie może się wykazać uregulowanym stosunkiem do służby wojskowej, co zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami wyklucza możliwość ubiegania się o przyjęcie do Policji. Nie można jednak wykluczyć, że nawet to ograniczenie to w przyszłości zostanie zniesione. Sprawa jest bowiem przedmiotem zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich, który uznał, że pozbawienie osób z kategorią „E” możliwości oceny ich aktualnego stanu zdrowia przy naborze do służby publicznej może naruszać konstytucję. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się z oficjalnym zapytaniem o wyjaśnienie tej kwestii do Ministra Obrony Narodowej, który również oficjalnie odpowiedział, iż: “W świetle przepisów prawa, orzecznictwo w sprawach zdolności do czynnej służby wojskowej nie ma zastosowania do ustalania pod względem zdrowotnym zdolności kandydata do pracy w służbach mundurowych, ochrony osób i mienia, w marynarce handlowej, czy u innych pracodawców”. A Siły Zbrojne nie mogą ponosić odpowiedzialności za to, że pozostałe służby państwowe lub pracodawcy z różnych względów (np. organizacyjnych, finansowych) nie przeprowadzają badań we własnym zakresie, a bezpodstawnie opierają się na orzeczeniach wojskowych komisji lekarskich”.
Analogicznie sytuacja wygląda w przypadku naboru do innych służb, gdzie przyznana kategoria wojskowa nie powinna mieć znaczenia dla oceny zdolności kandydata. Jak zresztą wynika wprost z przywołanego powyżej stanowiska Ministra Obrony Narodowej kategoria zdolności do czynnej służby wojskowej jest ustalana wyłącznie na potrzeby tej służby i nie powinna mieć znaczenia dla oceny kandydata ubiegającego się o podjęcie zatrudnienia w innych służbach, które – w ocenie Ministra – powinny samodzielnie ustalać zdolność psychofizyczną kandydata. Opieranie się w tym zakresie na uzyskanej przez kandydata kategorii wojskowej Minister określił jako “bezpodstawne”.
Podsumowanie
Jak wynika więc z przeprowadzonej analizy określenie kategorii zdolności do czynnej służby wojskowej nie powinno w żaden sposób utrudniać czy ograniczać podejmowania przez kandydata innych aktywności zawodowych czy uzyskania określonych uprawnień. Należy więc z całą stanowczością stwierdzić, że funkcjonujące przekonania o tym, że stwierdzenie przez Komisje Lekarskie niezdolności do czynnej służby wojskowej nie powinno wywoływać jakichkolwiek negatywnych konsekwencji czy ograniczeń w innych aspektach życia kandydata.
Oczywiście może się tak zdarzyć, że stan zdrowia kandydata, który stanowił podstawę do stwierdzenia jego braku zdolności do czynnej służby wojskowej będzie jednocześnie uniemożliwiał mu podejmowanie innych aktywności czy uzyskanie określonych uprawnień. Na przykład osoba niewidoma będzie jednocześnie uznana za niezdolną do służby wojskowej, prowadzenia pojazdów, posiadania broni czy służby w Policji. Decydujące znaczenie będzie miał jednak jej stan zdrowia, podlegający ustaleniu w odrębnie prowadzonych badaniach, a nie sama formalna decyzja organów wojskowych o przyznaniu kategorii “D” lub “E”.
