Przyznanie tzw. kategorii wojskowej to kluczowy element procesu rekrutacyjnego do Sił Zbrojnych RP. Jest to ocena zdolności zdrowotnej danej osoby do służby wojskowej, dokonywana na podstawie badań lekarskich i przedstawionej przez kandydata dokumentacji medycznej. Określenie kategorii wojskowej ma bezpośredni wpływ nie tylko na możliwość odbycia zasadniczej służby wojskowej czy podleganie mobilizacji w razie konfliktu zbrojnego, ale również na obowiązek brania udziału w organizowanych w trakcie pokoju ćwiczeniach wojskowych. Ponieważ kwalifikację wojskową przechodzi się w wieku lat 19, zaś obowiązkowi służby wojskowej podlega aż do ukończenia 60 roku życia, to przez tak długi czas stan zdrowia poborowego może ulec i często ulega zmianie. Ponieważ na gruncie przepisów wojskowych obowiązuje zasada trwałości kategorii wojskowej, oznacza to, że raz nadana kategoria zachowuje swoją aktualność przez cały okres podlegania obowiązkowi wojskowemu przez poborowego. Poza nadzwyczajnymi przypadkami (jak np. zaciągnięcie się na ochotnika) stan zdrowia nie jest już w żaden sposób weryfikowany ani aktualizowany przez organy wojskowe. Nawet więc jeśli od przyznania kategorii wojskowej podczas kwalifikacji minęły już długie lata, a twój stan zdrowia uległ pogorszeniu, to przez wojsko nadal będziesz traktowany jak osoba z kategorią “A” Jedynym sposobem żeby to zmienić jest samodzielne wystąpienie z wnioskiem o zmianę kategorii wojskowej do Szefa Wojewódzkiego Centrum Rekrutacji.
Jakie są kategorie wojskowe?
W dniu 23 kwietnia 2022 roku weszła w życie Ustawa o obronie Ojczyzny, która zastąpiła obowiązującą przez ponad 50 lat ustawę z dnia 21 listopada 1968r. o powszechnym obowiązku obrony. Jest to najważniejszy akt prawny regulujący kwestie związane z obronnością kraju, w tym m.in. zasady dotyczące przyznawania i zmiany kategorii wojskowej.
Zgodnie z Ustawą o obronie Ojczyzny, każdy obywatel Polski, który ukończył 19 lat, podlega obowiązkowi stawienia się na kwalifikację wojskową, podczas której komisja lekarska dokonuje oceny jego zdolności do służby wojskowej. W wyniku tych badań osobie zostaje przypisana jedna z czterech kategorii wojskowych:
- Kategoria A – osoba zdolna do czynnej służby wojskowej,
- Kategoria B – osoba czasowo niezdolna do czynnej służby wojskowej (do dwóch lat),
- Kategoria D – osoba niezdolna do czynnej służby wojskowej w czasie pokoju,
- Kategoria E – osoba trwale i całkowicie niezdolna do służby wojskowej, zarówno w czasie pokoju, jak i wojny.
Osoby posiadające kategorię “A” podlegają obowiązkowym ćwiczeniom wojskowym w czasie pokoju zaś w razie wojny – ze względu na posiadane doświadczenie wojskowe – mogą zostać powołane w pierwszej kolejności. Osoby z kategorią “D” nie podlegają ćwiczeniom wojskowym, ale w razie wojny mogą zostać wezwane do służby wojskowej. Kategoria “E” oznacza całkowitą niezdolność do jakiejkolwiek służby wojskowej – zarówno w czasie pokoju, jak i wojny.
Kategorie wojskowe nie są aktualizowane z urzędu
W miarę upływu lat stan zdrowia najczęściej ulega pogorszeniu. Pojawiają się choroby, wypadki czy np. wyniszczające organizm uzależnienia, co może sprawić, że pierwotnie przyznana podczas kwalifikacji kategoria zdolności do czynnej służby wojskowej stanie się nieaktualna. Zmiany mogą również nastąpić w drugą stronę – to znaczy stan zdrowia może się poprawić i osoba, która pierwotnie została zakwalifikowana do kategorii “D” może po latach uzyskać kategorię “A”.
Organy wojskowe nie monitorują jednak samodzielnie stanu zdrowia rezerwistów. Jeżeli więc wystąpiły w tym zakresie jakieś zmiany, to trzeba je o tym poinformować. Bez tego w ewidencji wojskowej nadal będziemy przyporządkowani do kategorii wojskowej przyznanej przyznanej wiele lat temu podczas kwalifikacji, która dawno mogła stracić aktualność. W razie wezwania na ćwiczenia czy ogłoszenia mobilizacji trzeba będzie wykazywać stan swojego zdrowia przed komisją wojskową, której badania często są bardzo pobieżne. Zdecydowanie lepiej będzie podjąć niezbędne działania z wyprzedzeniem, żeby zaoszczędzić sobie problemów i stresów w przyszłości.
Procedura zmiany kategorii wojskowej
Ponieważ kategorie wojskowe nie podlegają aktualizacji z urzędu, konieczne będzie złożenie odpowiedniego wniosku. Kieruje się go do Szefa Wojewódzkiego Centrum
Postępowanie o zmianę kategorii wojskowej jest normalnym postępowaniem administracyjnym. Zastosowanie znajdują tutaj przepisy kodeksu postępowania administracyjnego. Możliwe jest wnoszenie odwołań od niekorzystnych decyzji a nawet skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Organy wojskowe muszą stosować się do procedury – odpowiednio doręczać decyzje, zamieszczać pouczenia o konsekwencjach prawnych oraz możliwości wniesienia odwołania. Proces zmiany kategorii wojskowej przebiega w następujący sposób:
- Wniosek o ponowne badania lekarskie – osoba zainteresowana zmianą kategorii wojskowej powinna złożyć wniosek do właściwego Wojskowego Centrum Rekrutacji (dawniej Wojskowej Komendy Uzupełnień). Wniosek powinien zawierać uzasadnienie, np. informację o poprawie lub pogorszeniu stanu zdrowia, który nastąpił od ostatniego badania.
- Skierowanie na badania – Po złożeniu wniosku, Szef Wojskowego Centrum Rekrutacji kieruje na badania lekarskie. Komisja lekarska ocenia aktualny stan zdrowia na podstawie dokumentacji medycznej oraz przeprowadzonych przez siebie badań. Może również skierować na uzupełniające badania do odpowiedniego specjalisty.
- Decyzja komisji lekarskiej – Na podstawie wyników badań oraz przedstawionej dokumentacji medycznej, komisja lekarska wydaje decyzję o zmianie lub utrzymaniu dotychczasowej kategorii wojskowej. Przy podejmowaniu decyzji musi opierać się na wytycznych i procedurach określonych szczegółowo w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej. Jeśli okaże się, że stan zdrowia uległ znaczącej poprawie lub pogorszeniu, komisja może zmienić wcześniej przyznaną kategorię wojskową na aktualną.
- Odwołanie od decyzji – Jeśli osoba nie zgadza się z decyzją komisji lekarskiej, ma prawo do odwołania się do wyższej instancji, czyli Centralnej Wojskowej Komisji Lekarskiej lub Wojewódzkiego Komisji Lekarskiej – jeżeli badanie zostało dokonane w ramach corocznej kwalifikacji. Proces ten również opiera się na ocenie stanu zdrowia, przy czym powtórne badania należą do rzadkości, a wyższa komisja lekarska opiera się głównie na dokumentach. Decyzja centralnej komisji jest ostateczna ale przysługuje od niej jeszcze prawo do wniesienia skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego a następnie do Naczelnego Sądu Administracyjnego. W trakcie takiego postępowania Sąd może zarządzić powtórne badanie – tym razem przez całkowicie niezależnych biegłych sądowych.
Podsumowanie
Zmiana kategorii wojskowej to procedura, która pozwala na dostosowanie oceny zdolności do służby wojskowej do aktualnego stanu zdrowia osoby. Posiadana kategoria wojskowa może mieć istotne znaczenie w kontekście obowiązków związanych ze służbą wojskową: udziału w ćwiczeniach rezerwistów czy obowiązku obrony kraju w przypadku wojny. Organy wojskowe nie dokonują samodzielnie weryfikacji raz przyznanych kategorii wojskowych, nawet jeżeli od kwalifikacji minęło już wiele lat. W celu zmiany kategorii wojskowej po latach niezbędne będzie wystąpienie z odpowiednim wnioskiem i ponowne przejście całej procedury.
