Wbrew powszechnie panującej opinii, prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie zapewnia osobom związanym ze spółką pełnego bezpieczeństwa jeśli chodzi o ewentualną odpowiedzialność za długi spółki. Przepisy kodeksu spółek handlowych (art. 299) przewidują bowiem, iż członek zarządu odpowiada całym swoim majątkiem osobistym za niezaspokojone długi spółki – jeśli nie złoży w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie jej upadłości bądź też nie zostanie otwarte wobec spółki postępowanie restrukturyzacyjne. Analogiczna regulacja dotycząca zobowiązań podatkowych wynika z art. 116 Ordynacji podatkowej. O tym na czym w szczegółach polega odpowiedzialność członka zarządu za długi spółki z o.o. i jak jej uniknąć pisaliśmy tutaj. W dzisiejszym wpisie postaramy się zaś przybliżyć kluczową kwestię, jaką jest przedawnienie roszczeń wobec zarządu za długi spółki.
Czym jest przedawnienie?
Przedawnienie jest pojęciem, które zapewne każdemu z czytelników tego artykułu obiło się już o uszy. Przypomnijmy jednak, iż przedawnienie w prawie cywilnym to w uproszczeniu termin, po którym skuteczne dochodzenie danego roszczenia (np. zapłaty należności) nie jest już możliwe. Innymi słowy, w sytuacji gdy dojdzie do przedawnienia roszczenia, nie jest już dłużej ważne czy dane roszczenie było “słuszne” tj. czy wierzycielowi rzeczywiście należała się zapłata. Dłużnik może uchylić się od odpowiedzialności za dany dług przez sam fakt upływu odpowiedniego okresu czasu – a więc właśnie przedawnienia.
Jaki jest termin przedawnienia roszczeń z art. 299 KSH?
Przepisy kodeksu cywilnego przewidują różne terminy przedawnienia, w zależności od rodzaju roszczenia tj. źródła jego pochodzenia (np. rodzaju łączącej strony umowy) czy też podmiotów (konsumenci/przedsiębiorcy). Kwestia terminu przedawnienia roszczeń z art. 299 KSH stanowiła przez dłuższy czas temat dość kontrowersyjny, będący przedmiotem sporu autorów piśmiennictwa. Obecnie sytuacja się jednak wyklarowała i sądy przyjmują zgodnie, iż okres przedawnienia roszczeń wobec członków zarządu za długi spółki (art. 299 KSH) wynosi 3 lata.
Od kiedy biegnie termin przedawnienia odpowiedzialności zarządu za długi spółki?
Wiemy już, iż okres przedawnienia roszczeń z art. 299 KSH wynosi 3 lata. Aby precyzyjnie określić datę przedawnienia danego roszczenia należy jednak odpowiedzieć sobie jeszcze na pytanie, od jakiego momentu (jakiej daty) owe 3 lata rozpoczynają swój bieg. Podobnie jak z samą długością okresu przedawnienia, temat ten również stanowił przedmiot sporu. Nawet sądy orzekały odmiennie w tym zakresie. Obecnie jednak przyjmuje się powszechnie, iż odpowiedzialność członka zarządu spółki określona w art. 299 KSH powstaje z mocy prawa w sytuacji kiedy egzekucja wobec spółki okaże się bezskuteczna. Należy jednak podkreślić, iż nie chodzi tu wyłącznie o sytuację, kiedy organ egzekucyjny stwierdzi formalnie – stosownym postanowieniem – bezskuteczność egzekucji wszczętej na wniosek wierzyciela. Pojęcie bezskuteczności egzekucji traktowane jest nieco szerzej. Odpowiedzialność z art. 299 powstaje więc w każdej sytuacji, kiedy w okolicznościach danej sprawy wiadome jest, iż wierzyciel nie zdoła uzyskać zaspokojenia swego roszczenia. O bezskuteczności egzekucji może więc przesądzać m. in. postanowienie sądu o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości z powodu braku dostatecznego majątku spółki czy też nawet sprawozdanie finansowe spółki, które obrazuje jej krytyczną sytuację ekonomiczną.
Praktyczne znaczenie kwestii przedawnienia
Przedstawione powyżej zagadnienie dotyczące przedawnienia roszczeń z art. 299 KSH, choć będące przedmiotem debaty teoretyków prawa, ma jednak ogromne znaczenie praktyczne. Z perspektywy członków zarządu niewypłacalnej spółki, upływ terminu przedawnienia daje bowiem definitywną “wolność” od zobowiązań spółki – nawet pomimo niewykonania swych ustawowych obowiązków tj. niezłożenia w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości (otwarcia post. restrukturyzacyjnego). Z perspektywy wierzyciela zaś, termin przedawnienia stanowi ostateczny “dead line” na dochodzenie swych praw, po którego upływie definitywnie należy pogodzić się z utratą szans na skuteczne dochodzenie swych należności.
Odpowiedzialność za długi spółki a upadłość konsumencka członków zarządu
Poruszone powyżej kwestie, a w szczególności temat momentu powstania roszczeń z art. 299 KSH ma kluczowe znaczenie także w sytuacji, kiedy członek zarządu niewypłacalnej spółki chciałby skorzystać z procedury oddłużeniowej jaką jest tzw. upadłość konsumencka. Jak bowiem wiadomo, podstawowym celem upadłości konsumenckiej (z perspektywy dłużnika) jest oddłużenie – a więc uzyskanie umorzenia ciążących na dłużniku zobowiązań. Upadłość konsumencka pozwala jednak na umorzenie wyłącznie tych długów, które istniały w momencie wszczęcia postępowania upadłościowego, a nie długów powstałych później – po otwarciu upadłości. W konsekwencji, zbyt wczesne złożenie przez członka zarządu (dłużnika) wniosku o ogłoszenie upadłości – a więc złożenie go zanim egzekucja wobec spółki okaże się bezskuteczna – mogłoby doprowadzić do sytuacji, w której pomimo skutecznie przeprowadzonej upadłości konsumenckiej wierzyciele spółki w dalszym ciągu mogliby dochodzić od członka zarządu roszczenia z art. 299 KSH. Zanim więc członek zarządu zdecyduje się na upadłość konsumencką, należy dokładnie przeanalizować sytuację spółki oraz postawę jej wierzycieli tak aby mieć pewność, iż roszczenia wobec członka zarządu z art. 299 KSH już z mocy prawa powstały – a w efekcie będzie można je umorzyć w drodze upadłości konsumenckiej.
