W jaki sposób członek zarządu może uniknąć odpowiedzialności za długi spółki na podstawie art. 299 KSH?

Przy dynamicznie zmieniających się warunkach rynkowych w Polsce, współpracy z nierzetelnymi kontrahentami a także okolicznościach niezależnych od przedsiębiorców, jak np. pandemia COVID-19, czy ogólnokrajowe powodzie – łatwo o popadnięcie w stan niewypłacalności. Tyczy się to zarówno osób fizycznych, jak i osób prawnych – w szczególności spółek kapitałowych, takich jak spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.), niektóre spółki partnerskie (sp. p.) prosta spółka akcyjna (p.s.a.), czy spółka akcyjna (SA). W niniejszej publikacji opiszemy w jaki sposób członek zarządu spółki kapitałowej może uniknąć odpowiedzialności za długi spółki na podstawie art. 299 Kodeksu spółek handlowych (KSH).

Co stanowi przepis?

Art. 299 KSH bezpośrednio wskazuje, iż w przypadku, gdy egzekucja prowadzona przeciwko spółce okaże się bezskuteczna – odpowiedzialność za zobowiązania spółki ponoszą solidarnie członkowie zarządu. Istnieje jednak kilka możliwości, które mogą wykorzystać członkowie zarządu, aby tej odpowiedzialności uniknąć:

1. Wykazanie, iż spółka posiada majątek wystarczający dla zaspokojenia wierzyciela;
2. Zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie;
3. Wydanie we właściwym czasie, przez właściwy Sąd postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego;
4. Wydanie we właściwym czasie, przez właściwy Sąd postanowienia o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu;
5. Wykazanie, że niezłożenie  wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z winy członka zarządu;
6. Wykazanie, że pomimo niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości albo wydania przez Sąd postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego lub postanowienia o zatwierdzenie układu nie przyniosło wierzycielowi szkody;
7. Jeżeli wobec spółki jest prowadzona egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego (KPC) a obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji w ten sposób.

Należy wyjaśnić, co oznaczają powyższe możliwości dla członków zarządu spółki kapitałowej i w jaki sposób mogą uniknąć odpowiedzialności z art. 299 KSH.

Bezskuteczność egzekucji prowadzonej przeciwko spółce

Bezskuteczność egzekucji prowadzonej przeciwko spółce to obiektywny stan, kiedy spółka ponad wszelką wątpliwość nie posiada majątku, który pozwoliłby na zaspokojenie wierzyciela. (Wyrok SN z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/01, OSNC 2004, nr 7–8, poz. 129.) Sąd Najwyższy stwierdził ponadto, że bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce zachodzi również wtedy, gdy samo wszczęcie postępowania egzekucyjnego nie było możliwe (Postanowienie SN z dnia 27 kwietnia 2023 r., III USK 177/22, LEX nr 3569460).  Jest to zarazem przesłanka, która musi być spełniona, aby w ogóle można było mówić o solidarnej odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki. Za dowód na wystąpienie tej okoliczności może posłużyć szereg dokumentów, niekoniecznie nawet pochodzących od komornika czy innego organu egzekucyjnego, np. sprawozdanie finansowe spółki, wykaz majątku spółki, także rezultat zobowiązania spółki do wyjawienia majątku w trybie art. 913 i n. KPC, czy odpis pełny z rejestru przedsiębiorców KRS wskazujący na utratę bytu prawnego przez spółkę. Wierzyciel musi ponadto wykazać faktyczne istnienie wierzytelności, której nie może zaspokoić z majątku spółki. Jeżeli więc sytuacja finansowa spółki uległa poprawie a wierzyciel dysponuje dokumentacją nieaktualną – członkowie zarządu mogą przeprowadzić kontrdowód, wykazując, iż spółka faktycznie dysponuje majątkiem pozwalającym na przeprowadzenie skutecznej egzekucji albo, że wierzytelność, której spełnienia domaga się wierzyciel faktycznie nie istnieje (np. została umorzona w wyniku potrącenia).

“Właściwy czas” na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz wydanie postanowień przez Sąd

Termin na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości jest tożsamy z terminem przewidzianym na wydanie postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo postanowienia o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu. Jest on precyzyjnie wskazany przez przepisy Prawa upadłościowego. Wynosi on 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Podstawą tą jest niewypłacalność spółki – tj. stan, w którym spółka utraciła zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Istnieje również domniemanie, że jeżeli spółka nie wykonuje wymagalnych zobowiązań przez okres dłuższy niż 3 miesiące – znajduje się w stanie niewypłacalności. Z perspektywy prawnej, spółka staje się niewypłacalna także w chwili, w której zobowiązania pieniężne spółki przekraczają wartość jej majątku a stan ten utrzymuje się przez okres dłuższy niż 2 lata (24 miesiące). Zaistnienie stanu niewypłacalności zawsze bezwzględnie obliguje zarząd spółki (a także poszczególnych jego członków) do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie jej upadłości (zob. szerzej K. Oplustil, Obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz odpowiedzialność za jego niezłożenie w świetle znowelizowanego prawa upadłościowego, cz. I, PPH 2016, nr 2, s. 5 i n., oraz cz. II, PPH 2016, nr 3, s. 15 i n.) – A. Kidyba [w:] M. Dumkiewicz, A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el. 2024, art. 299.

Członek zarządu musi ponadto dokładać wszelkich starań zmierzających do skutecznego kontynuowania postępowania upadłościowego. Nie jest przy tym istotne, czy poszczególny członek zarządu osobiście złożył wniosek o ogłoszenie upadłości. Dla uwolnienia się od odpowiedzialności, wystarczy wykazanie, iż wniosek ten został złożony we właściwym czasie, tj. w nieprzekraczalnym terminie 30 dni od zaistnienia stanu niewypłacalności spółki.

Wniosek o ogłoszenie upadłości będzie złożony zbyt późno, gdy majątek spółki nie wystarczy na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego albo wystarczy tylko na ich pokrycie. W rzeczywistości – spółka w tym momencie nie posiada już majątku, a czas na złożenie wniosku o ogłoszenie jej upadłości dawno minął. Członkowie zarządu są więc zobowiązani do bieżącej weryfikacji obrotów finansowych spółki.

Brak winy członka zarządu w nieterminowym złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości

Przede wszystkim, członek zarządu może udowodnić brak swojej winy, wykazując swój niezawiniony brak możliwości weryfikacji stanu majątku spółki i księgowości. Nie można jednak powoływać się na podeszły wiek, stan zdrowia czy konkretną strukturę wewnętrzną spółki. Najczęstszą okolicznością, na którą powołują się członkowie zarządu, aby uwolnić się od odpowiedzialności z art. 299 KSH jest udowodnienie na podstawie dokumentacji spółki, że podczas pełnienia przez nich funkcji – stan majątkowy spółki nie uzasadniał wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Muszą być to jednak okoliczności obiektywne, niezwiązane z osobistym przekonaniem członka zarządu co do potencjalnej poprawy kondycji finansowej spółki. Jest to jednak najtrudniejsza do wykazania okoliczność, z uwagi na fakt iż każdorazowo to do Sądu należy ocena prawdziwości przywoływanych przez członka zarządu twierdzeń.

Brak szkody dla wierzyciela spółki

“Szkoda” jest w tym kontekście rozumiana wyłącznie jako stan, w którym w potencjalnym postępowaniu upadłościowym, restrukturyzacyjnym albo o zatwierdzenie układu wierzyciel uzyskałby zaspokojenie w większym stopniu, aniżeli gdyby żadne z tych postępowań nie było wszczęte. Aby uniknąć odpowiedzialności z art. 299 KSH – członek zarządu przyjmując stan majątkowy spółki z okresu “właściwego czasu” wskazanego powyżej wskazać, że wierzyciel nie uzyskałby zaspokojenia swojego zobowiązania, nawet gdyby postępowanie upadłościowe zostało wszczęte w terminie.

Podsumowanie

Przepisy prawa są skonstruowane w sposób nakładający na członków zarządu wysokie standardy oczekiwanej staranności w działaniu. Jak wynika z powyższej analizy, najbezpieczniejszym krokiem, jaki mogą podjąć członkowie zarządu spółki kapitałowej, aby uwolnić się od odpowiedzialności z art. 299 KSH jest złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia popadnięcia przez spółkę w stan niewypłacalności. Skorzystanie z pomocy eksperta w skutecznym przeprowadzeniu postępowania upadłościowego może okazać się nieodzowne, gdyż upadłość gospodarcza jest procesem skomplikowanym i długotrwałym. Członek zarządu może skorzystać także z innych dróg uniknięcia odpowiedzialności, lecz to właśnie terminowe złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki jest opcją obiektywnie najlepszą.

C&O to kancelaria adwokatów i radców prawnych z wieloletnim doświadczeniem. Od lat pomagamy przedsiębiorcom i osobom fizycznym. Nie boimy się trudnych spraw.