Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki, gdy egzekucja przeciwko niej okaże się bezskuteczna. Odpowiedzialność ta, na podstawie art. 299 Kodeksu spółek handlowych ma charakter osobisty i obejmuje cały majątek członka zarządu. Istnieją jednak okoliczności, w których można uniknąć takiej odpowiedzialności. W artykule omówimy trzy główne przesłanki wyłączające odpowiedzialność członka zarządu:
- złożenie w odpowiednim czasie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego,
- brak winy za niezgłoszenie takiego wniosku,
- brak szkody wierzycieli w wyniku zaniechania zgłoszenia.
Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego w odpowiednim czasie
Pierwszą i najczęściej powoływaną przesłanką wyłączającą odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania spółki na podstawie art. 299 KSH jest wykazanie, że w odpowiednim czasie złożono wniosek o ogłoszenie upadłości spółki lub wszczęto postępowanie restrukturyzacyjne. Kluczowe w tym kontekście jest określenie, co oznacza „odpowiedni czas„.
Kiedy mamy do czynienia z niewypałacalnością?
Zgodnie z Prawem upadłościowym (art. 21 ust. 1 Prawa upadłościowego), członkowie zarządu mają obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia, w którym spółka stała się niewypłacalna. Niewypłacalność oznacza sytuację, w której spółka utraciła zdolność do regulowania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych lub jej zobowiązania przekraczają wartość majątku przez okres dłuższy niż 24 miesiące.
Znaczenie terminowości wniosku o ogłoszenie upadłości
Dla skutecznego powołania się na tę przesłankę, członek zarządu musi wykazać, że dochował obowiązku złożenia wniosku o upadłość w terminie 30 dni od momentu, gdy spółka stała się niewypłacalna. Udowodnienie tej okoliczności wymaga szczegółowej analizy dokumentacji finansowej spółki, korespondencji wewnętrznej, jak również ewentualnych opinii biegłych rewidentów.
Warto zaznaczyć, że sąd może uznać, iż wniosek został złożony w odpowiednim czasie, nawet jeśli został złożony po upływie 30 dni, jeżeli członek zarządu wykaże, że sytuacja finansowa spółki była na tyle skomplikowana, iż nie można było wcześniej zidentyfikować momentu niewypłacalności. W takich przypadkach członkowie zarządu mogą odwołać się do opinii biegłych rewidentów lub innych specjalistów, którzy potwierdzą, że niemożność wcześniejszego złożenia wniosku wynikała z obiektywnych okoliczności.
Postępowanie restrukturyzacyjne jako alternatywa dla upadłości
W przypadku trudności finansowych spółki członek zarządu może również uniknąć odpowiedzialności, wykazując, że w odpowiednim czasie wszczęto postępowanie restrukturyzacyjne. Postępowanie restrukturyzacyjne, zgodnie z Prawem restrukturyzacyjnym, ma na celu uniknięcie ogłoszenia upadłości spółki poprzez umożliwienie jej restrukturyzacji, w tym zawarcie układu z wierzycielami. Ważne jest, aby członek zarządu potrafił wykazać, że wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego było zasadne i mogło przyczynić się do poprawy sytuacji finansowej spółki oraz ochrony interesów wierzycieli.
Brak winy członka zarządu za niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub restrukturyzacji
Drugą przesłanką wyłączającą odpowiedzialność członka zarządu jest wykazanie, że brak zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego nastąpił z przyczyn niezależnych od niego. Ta przesłanka wymaga dowiedzenia, że członek zarządu nie miał obiektywnie możliwości podjęcia działań zmierzających do ochrony interesów wierzycieli spółki.
Przykłady braku winy członka zarządu jako przesłana wyłączająca jego odpowiedzialność
Przykładem sytuacji, w której członek zarządu może powołać się na brak winy, może być nagła i niespodziewana choroba lub wypadek uniemożliwiający mu pełnienie funkcji. Również siła wyższa, taka jak katastrofa naturalna czy inne zdarzenia nadzwyczajne, może być podstawą do powołania się na tę przesłankę.
Innym przypadkiem może być sytuacja, w której członek zarządu, mimo dołożenia należytej staranności, nie uzyskał informacji o niewypłacalności spółki w czasie umożliwiającym mu złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości (np. inni członkowie zarządu nie chcieli mu wydać pełnej dokumentacji). Ważne jest, aby członek zarządu mógł udowodnić, że działał z należytą starannością, podejmując wszelkie dostępne mu środki w celu uzyskania pełnej wiedzy o sytuacji finansowej spółki.
Odpowiedzialność zbiorowa a indywidualne okoliczności
Warto podkreślić, że art. 299 KSH przewiduje odpowiedzialność solidarną wszystkich członków zarządu. Oznacza to, że wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń jednocześnie od wszystkich członków zarządu. Po wyegzekwowaniu wierzytelności pomiędzy członkami zarządu powstaje tzw. regres. Oznacza to, że jeden członek zarządu może dochodzić proporcjonalnego zwrotu świadczeń od pozostałych członków zarządu, którzy odpowiadają za długi spółki.
Brak szkody wierzycieli spowodowanej niezgłoszeniem wniosku o ogłoszenie upadłości
Trzecią przesłanką wyłączającą odpowiedzialność członka zarządu jest wykazanie, że wierzyciele nie ponieśli szkody w wyniku niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego. Oznacza to, że członek zarządu może uniknąć odpowiedzialności, jeśli wykaże, że działania (lub zaniechania) zarządu nie miały negatywnego wpływu na sytuację wierzycieli.
Wykazanie braku szkody jako przesłanka egzoneracyjna
Aby skutecznie powołać się na tę przesłankę, członek zarządu musi przedstawić dowody na to, że pomimo braku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, sytuacja wierzycieli nie uległa pogorszeniu. Na przykład, jeżeli w chwili faktycznego zgłoszenia wniosku o upadłość wartość majątku spółki była taka sama jak w momencie, gdy wniosek powinien był zostać złożony, sąd może uznać, że wierzyciele nie ponieśli żadnej szkody.
Praktyczne aspekty wykazania braku szkody
W praktyce wykazanie braku szkody dla wierzycieli bywa trudne i wymaga szczegółowej analizy finansowej oraz dowodów na to, że brak wcześniejszego zgłoszenia nie wpłynął negatywnie na możliwości zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Dowody te mogą obejmować bilanse, sprawozdania finansowe, korespondencję z wierzycielami oraz analizy finansowe. Ważnym argumentem może być wykazanie, że wartość majątku spółki nie uległa znaczącej zmianie, lub że wierzyciele w wyniku działań zarządu zyskali dodatkowy czas na przygotowanie swoich roszczeń. Często konieczne jest skorzystanie z usług biegłego rewidenta, który sporządzi opinię potwierdzającą, że działania zarządu nie miały negatywnego wpływu na sytuację wierzycieli.
Podsumowanie
Podsumowując, istnieją trzy przesłanki wyłączające odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania spółki
- Złożenie wniosku o upadłość lub restrukturyzację w odpowiednim czasie – członek zarządu musi wykazać, że w odpowiednim czasie zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczął postępowanie restrukturyzacyjne.
- Brak winy za niezgłoszenie wniosku – odpowiedzialność można wyłączyć, jeśli członek zarządu dowiedzie, że niezgłoszenie wniosku wynikało z przyczyn od niego niezależnych (np. choroba, wypadek, brak dostępu do kluczowych informacji finansowych).
- Brak szkody wierzycieli – członek zarządu musi udowodnić, że wierzyciele nie ponieśli szkody w wyniku niezgłoszenia wniosku o upadłość lub restrukturyzację, co wymaga szczegółowej analizy finansowej.
Każda z tych przesłanek wymaga indywidualnej oceny przez sąd, w oparciu o dowody przedstawione przez członka zarządu. Wykazanie którejkolwiek z tych przesłanek pozwala na zwolnienie członka zarządu z odpowiedzialności za długi spółki.
