Zasady odbywania ćwiczeń wojskowych

Zgodnie z wydawanymi przez Ministra Obrony Narodowej rozporządzeniami ćwiczeniom wojskowym podlega 200.000,- żołnierzy rezerwy rocznie. Pula osób, które mogą otrzymać powołanie jest liczona w milionach. Minister wskazuje, że powołanie na ćwiczenia dotyczy przede wszystkim osób, które odbyły podstawowe szkolenie i złożyły przysięgę wojskową, ale dodatkowo powołanie mogą otrzymać również osoby, które z wojskiem nie miały dotychczas do czynienia, ale posiadają pożądane przez wojsko kwalifikacje – w szczególności dotyczy to tłumaczy, kierowców czy informatyków. Obowiązek ćwiczeń wojskowych dotyczy więc dużej grupy osób, które w każdej chwili mogą otrzymać powołanie. Jak wyglądają ćwiczenia, jak wygląda proces powołania, czy od wezwania na ćwiczenia można się odwołać oraz co grozi za niestawiennictwa – to główne zagadnienia, które zostaną omówione w tym artykule.

Kto podlega obowiązkowym ćwiczeniom wojskowym?

Większość osób, które przeszły kwalifikację wojskową i otrzymały kategorię zdolności do czynnej służby wojskowej zostały przeniesione do tzw. “Pasywnej rezerwy”. Obowiązkiem osób w będących w pasywnej rezerwie jest odbywanie ćwiczeń wojskowych, na które zostaną wezwane przez organy wojskowe. Co do zasady obowiązki te dotyczą wszystkich obywateli w wieku od 18 do 60 lat, w ale ustawa przewiduje w tym zakresie pewne wyjątki. Obowiązkowym ćwiczeniom wojskowym nie podlegają obywatele, którzy:

1. są niezdolni do służby wojskowej ze względów zdrowotnych – w czasie pokoju (kat. “D”) oraz całkowicie niezdolni do służby (kat. “E”). 
2. mają podwójne obywatelstwo i na stałe mieszkają poza terytorium Polski
3. mają pod opieką dziecko do lat 8
4. mają pod opieką dziecko w wieku od 9 do 18 lat lub osobę niezdolną do samodzielnej egzystencji (np. inwalidę) i nie ma innych osób, które mogłyby tę opiekę przejąć na czas ich nieobecności
5. prowadzą kampanię wyborczą do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Parlamentu Europejskiego lub organów samorządu terytorialnego – w czasie jej trwania;
6. zostali wybrani na posła, w tym do Parlamentu Europejskiego, albo senatora – w czasie trwania kadencji;
7. pełnią funkcję organów jednostek samorządu terytorialnego albo sprawują mandat radnego;
8. zajmują kierownicze stanowiska w urzędach administracji rządowej;
9. zostali przeznaczeni do odbycia służby zastępczej lub którzy odbyli już tę służbę.

Jeżeli ktoś nie należy do żadnej z tych kategorii, to może liczyć się z powołaniem na obowiązkowe ćwiczenia.

Ile trwają ćwiczenia wojskowe?

Ćwiczenia wojskowe dla żołnierzy pasywnej rezerwy mogą być:

1. jednodniowe;
2. krótkotrwałe – trwające nieprzerwanie do 30 dni;
3. długotrwałe – trwające nieprzerwanie do 90 dni;
4. rotacyjne – trwające łącznie do 30 dni i odbywane z przerwami w określonych dniach w ciągu danego roku kalendarzowego.

Maksymalny roczny czas trwania ćwiczeń wojskowych nie może przy tym przekraczać 90 dni w ciągu roku, przy czym na ćwiczenia jednodniowe można zostać powołanym maksymalnie trzy razy w ciągu jednego roku, zaś na pozostałe ćwiczenia raz w roku.

Rekompensata finansowa za czas ćwiczeń wojskowych

Za czas ćwiczeń przysługuje żołnierzom rezerwy zwolnienie z pracy oraz rekompensata utraconego zarobku lub dochodów z działalności. Za każdy dzień ćwiczeń wojsko wypłaca 1/22 wykazanych przez żołnierza dochodów, które w tym czasie by uzyskał, przy czym maksymalne dochody, które są brane pod uwagę przy obliczaniu rekompensaty to 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za rok poprzedni. Zgodnie z komunikatami ZUS przeciętne miesięczne wynagrodzenie w 2023r. wynosiło 7.444,39 zł, co oznacza, że maksymalna wysokość rekompensaty za jeden dzień ćwiczeń wynosi obecnie około 846 zł brutto ( 250% x 7.444,39 zł / 22). Jeżeli żołnierz uzyskuje wyższe dochody, to nadwyżka nie zostanie zrekompensowana. 

Procedura powoływania i odbywania ćwiczeń wojskowych

Obecnie brak jest przepisów, które określałyby zasady powoływania oraz odbywania ćwiczeń wojskowych. Zgodnie z art. 248 ust. 4 ustawy o obronie ojczyzny ​​Minister Obrony Narodowej może w drodze rozporządzenia ustalić okres trwania ćwiczeń wojskowych żołnierzy PR oraz ich rodzaj, termin rozpoczęcia i zakończenia poszczególnych rodzajów ćwiczeń, sposób powoływania na te ćwiczenia oraz kategorie osób powoływanych na ćwiczenia. Niestety minister do dnia dzisiejszego nie wydał stosownego rozporządzenia i w związku z tym zasady ćwiczeń nie są obecnie określone. Na marginesie można wskazać, że ćwiczeniom wojskowym żołnierzy pasywnej rezerwy poświęcono w nowej ustawie zaledwie 6 artykułów – znacznie mniej niż na przykład świętom wojskowym czy zasadom wykorzystywania psów i koni w służbie wojska polskiego, chociaż obowiązek ćwiczeń wojskowych dotyczy milionów obywateli. W kartach powołania na ćwiczenia wojskowe, jako podstawę prawną wskazują bardzo ogólne przepisy dotyczące obowiązku obrony ojczyzny, dlatego, że szczegółowych zasad po prostu nie ma. Istniejąca luka prawna nie pozwala więc na precyzyjne określenie obowiązków i praw obywateli, jakie wiążą się z ćwiczeniami wojskowymi.

Czy można się odwołać od decyzji wzywającej na ćwiczenia wojskowe?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami powołanie na ćwiczenia wojskowe jest normalną decyzją administracyjną, od której obywatelowi przysługuje prawo do wniesienia odwołania – zgodnie z zasadami określonymi w Kodeksie Postępowania Administracyjnego. W związku jednak z brakiem szczegółowych przepisów dotyczących ćwiczeń wojskowych powstają poważne wątpliwości i kontrowersje co skutków wniesienia takiego odwołania. Otóż, w pouczeniu zawartym w karcie powołania organy wojskowe wskazują, że od decyzji o powołaniu przysługuje odwołanie, ale jego wniesienie nie zwalnia powołanego (powołanej) od obowiązku stawienia się do czynnej służby wojskowej w terminie i miejscu określonym w karcie powołania. Za niestawiennictwo grożą konsekwencje w postaci kary aresztu lub grzywny. Można liczyć się też z zatrzymaniem i doprowadzeniem przez żandarmerię wojskową. Problem w tym, że trudno znaleźć w obowiązujących przepisach podstawę do takich twierdzeń. Zasada, że wniesienie odwołania nie wstrzymuje obowiązku stawienia się na ćwiczenia wojskowe funkcjonowała na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej, ale w treści obecnej ustawy nie została powtórzona. Zgodnie z art. 801 obecnej ustawy poprzednie zasady można było stosować jedynie do końca 2022r. W chwili obecnej – w związku z niewydaniem przez Ministra Obrony Narodowej rozporządzenia dotyczącego zasad odbywania ćwiczeń wojskowych, do odwołań od decyzji wzywających na ćwiczenia stosuje się ogólne zasady KPA, zgodnie z którymi decyzja nie może być wykonana do czasu upływu terminu do wniesienia odwołania, a w przypadku jego wniesienia powinna być wstrzymana do czasu jego rozpatrzenia. W związku z tym należy uznać, że pouczenie zawarte w karcie powołania jest nieprawidłowe i wprowadza obywateli w błąd co do przysługujących im praw. Nie stosując się do tego pouczenia, niezależnie od braku podstaw prawnych, można się liczyć z nieprzyjemnymi konsekwencjami. Obecnie obowiązujące przepisy nie przewidują również możliwości odmowy udziału w ćwiczeniach wojskowych ze względu na osobiste przekonania religijne czy moralne – co gwarantuje art. 85 konstytucji. Do czasu uregulowania tych kwestii przez Ministra Obrony Narodowej istnieje luka prawna, wypełniona przez praktykę organów wojskowych, która jest niezgodna z obecnie funkcjonującymi ( nad wyraz skromnymi) przepisami. Trzeba przy tym zauważyć, że nawet zgodnie z obowiązującymi przepisami obowiązkowi obrony ojczyzny nie podlegają między innymi osoby posiadające na wychowaniu dziecko do lat 8. Organy wojskowe nie mają jednak aktualnych danych i wezwania mogą kierować również do takich osób. Uznanie, że muszą się one stawić na ćwiczenia, nawet w razie wniesienia odwołania, mogłoby wywołać bardzo poważne komplikacje w życiu tych osób oraz ich najbliższych i jest niezgodne z obowiązującymi przepisami prawa. Dlatego powstała luka prawna powinna zostać jak najszybciej uzupełniona stosownymi przepisami. Do czasu kiedy to nastąpi osoby, które nie stawią się na ćwiczenia mogą liczyć się z przykrymi konsekwencjami i koniecznością uciążliwego dochodzenia swoich praw. Sytuacji nie ułatwia to, że zgodnie z art. 122 ust. 3 nowo obowiązującej ustawy od decyzji o powołaniu na ćwiczenia wojskowe nie przysługuje prawo do wniesienia skargi do sądu administracyjnego. Rozstrzygnięcie odwołania będzie więc leżało w wyłącznej gestii organów wojskowych.