Zmiana
kategorii wojskowej

Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 11 marca 2022r. o Obronie Ojczyzny w ramach obowiązku obrony Ojczyzny obywatele polscy są obowiązani do:

1. pełnienia służby wojskowej (czynnej służby oraz służby w rezerwie)
2. wykonywania obowiązków wynikających z nadanych przydziałów mobilizacyjnych i pracowniczych przydziałów mobilizacyjnych (obowiązek natychmiastowego stawienia się we wskazanej jednostce wojskowej w przypadku ogłoszenia mobilizacji)
3. pełnienia służby w jednostkach zmilitaryzowanych (przedsiębiorstwach kluczowych ze względu na obronność państwa, które w razie wojny przechodzą pod kontrolę rządu
4. wykonywania świadczeń na rzecz obrony (np. praca przy budowie umocnień)

Obowiązek służby wojskowej jest podstawowym i najważniejszym obowiązkiem wszystkich obywateli polskich w ramach realizacji obrony ojczyzny. Służba wojskowa może polegać na:

1. czynnej służbie wojskowej (np. zasadniczej czy zawodowej służbie w wojsku)
2. służbie w rezerwie (odbywaniu obowiązkowych ćwiczeń wojskowych)

Trzeba zaznaczyć, że zgodnie z przepisami żołnierze rezerwy w trakcie odbywania ćwiczeń wojskowych są uważani za żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, z czym wiąże się surowsza odpowiedzialność karna np. za odmowę wykonania rozkazu.

W odniesieniu do żołnierzy rezerwy podstawowym obowiązkiem jest odbywanie ćwiczeń wojskowych oraz służba w wojsku w razie mobilizacji i wojny.

Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 3 ustawy z dnia 11 marca 2022r. o obronie ojczyzny obowiązkowi obrony Ojczyzny podlegają wszyscy obywatele polscy zdolni ze względu na wiek i stan zdrowia do wykonywania tego obowiązku. Ustawa doprecyzowuje, że obowiązkowi służby wojskowej podlegają obywatele od dnia w którym skończą 18 lat do końca roku kalendarzowego, w którym kończą 60 lat życia, a posiadający stopień podoficerski lub oficerski – 63 lat życia, którzy nie zostali uznani za niezdolnych do czynnej służby wojskowej ze względów zdrowotnych (kategorie “D” i “E”)

Ze służby wojskowej całkowicie zwolnione są osoby:

1)    Mające podwójne obywatelstwo i mieszkające na stałe za granicą

2)    Sprawujące opiekę nad dziećmi do lat 8

3)    Sprawujące opiekę nad:

–       dziećmi od lat 8 do 18

–       osobami obłożnie chorymi

–       osobami całkowicie niezdolnymi do pracy

–       osobami zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności

         pod warunkiem, że nie ma innych osób, które mogłyby sprawować nad nimi opiekę.

Z obowiązku odbywania ćwiczeń wojskowych są zwolnione osoby:

1. zwolnione z obowiązku służby wojskowej
2. prowadzące własną kampanię wyborczą w przypadku kandydowania do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Parlamentu Europejskiego lub organów samorządu terytorialnego – w czasie jej trwania;
3. wybrane na posła, w tym do Parlamentu Europejskiego, albo senatora – w czasie trwania kadencji;
4. pełniące funkcję organów jednostek samorządu terytorialnego albo sprawują mandat radnego;
5. zajmujące kierownicze stanowiska w urzędach administracji rządowej;
6. przeznaczone do odbycia służby zastępczej lub które już odbyły tę służbę.

Ćwiczenia wojskowe dla żołnierzy pasywnej rezerwy mogą być:

1. jednodniowe;
2. krótkotrwałe – trwające nieprzerwanie do 30 dni;
3. długotrwałe – trwające nieprzerwanie do 90 dni;
4. rotacyjne – trwające łącznie do 30 dni i odbywane z przerwami w określonych dniach w ciągu danego roku kalendarzowego.

Czas trwania ćwiczeń wojskowych w odniesieniu do żołnierza Pasywnej Rezerwy nie może przekraczać łącznie 90 dni w ciągu roku, przy czym żołnierz pasywnej rezerwy może odbywać ćwiczenia wojskowe trwające do 24 godzin nie więcej niż 3 razy w roku, a pozostałe ćwiczenia raz w roku.

Służba w rezerwie dzieli się na aktywną rezerwę i pasywną rezerwę. Domyślnie osoby, które przeszły kwalifikację wojskową są kierowane do pasywnej rezerwy. Jeżeli ktoś jest zainteresowany podniesieniem swoich kwalifikacji wojskowych oraz stopnia wyszkolenia to może złożyć wniosek o przydzielenie do aktywnej rezerwy. Osoby w aktywnej rezerwie odbywają znacznie więcej obowiązkowych ćwiczeń wojskowych w wymiarze co najmniej 8 dni rocznie (minimum 2 dni na każdy kwartał) oraz dodatkowo 14 dni co najmniej raz na trzy lata. Wymaga podkreślenia, że służba w aktywnej rezerwie przeznaczona jest tylko dla ochotników.

Żołnierzowi odbywającemu ćwiczenia wojskowe przysługuje na podstawie przepisu art. 312 ust. 2 oraz 10 ustawy o obronie Ojczyzny rekompensata utraconego wynagrodzenia w wysokości 1/22 miesięcznego dochodu za każdy dzień ćwiczeń wojskowych (maksymalnie ok. 846 zł dziennie, czyli około 18 tys miesięcznie) Przepisy nie przewidują jakiejkolwiek dodatkowej rekompensaty, dla osób, które zarabiają ponad 18.000,- zł miesięcznie.

Obecnie brak jest szczegółowych przepisów dotyczących trybu powoływania na ćwiczenia wojskowe. Ich określenie pozostawiono Ministrowi Obrony Narodowej, który jak dotychczas tego nie dokonał. Z tego względu obowiązują zasady ogólne, zgodnie z którymi od decyzji o powołaniu na ćwiczenia wojskowe przysługuje odwołanie do organu wyższego stopnia, którym w tym przypadku jest Szef Centralnego Wojskowego Centrum Rekrutacji. Odwołanie powinno zostać wniesione w terminie 14 dni od otrzymania powołania na ćwiczenia. W przypadku decyzji o powołaniu na ćwiczenia wojskowe nie przysługuje już skarga do sądu administracyjnego – w razie nieuwzględnienia odwołania przez Szafa Centralnego Wojskowego Centrum Rekrutacji.

Kontrowersyjna jest kwestia tego, czy odwołanie wstrzymuje obowiązek stawienia się na ćwiczenia, czy też pomimo jego wniesienia należy się na nie stawić. W pouczeniu znajdującym się na samej karcie powołania organy wojskowe wskazują, że odwołanie nie wstrzymuje obowiązku stawienia się, natomiast nic takiego nie wynika z aktualnie obowiązujących przepisów, które odsyłają do zasad określonych w kodeksie postępowania administracyjnego, zgodnie z którymi odwołanie – co do zasady – wstrzymuje wykonanie decyzji. Stawienie się na ćwiczenia wojskowe jest dla wojska ważną statystyką określającą zdolności obronne państwa. Dlatego należy liczyć się z tym, że nawet w przypadku odwołania organy wojskowe podejmą działania zmierzające do przymusowego wyegzekwowania tego obowiązku. Dodatkowo za niestawienie się na ćwiczenia wojskowe, zgodnie z art. 682 ustawy o obronie ojczyzny grozi kara aresztu lub grzywny.

Przydziały mobilizacyjne są nadawane żołnierzom rezerwy, którzy w razie wojny zostaną powołani do czynnej służby wojskowej w pierwszej kolejności. Przydział określa konkretne stanowisko w konkretnej jednostce na jakie jest nadany. W razie mobilizacji żołnierze rezerwy, którzy otrzymali przydziały mobilizacyjne są zobowiązani natychmiast stawić się w wyznaczonej dla nich jednostce wojskowej. Niewykonanie tego obowiązku jest zagrożone karą od 3 do 15 lat pozbawienia wolności. Przydziały mobilizacyjne nadawane są żołnierzom rezerwy – a więc osobom, które w trakcie pokoju złożyły przysięgę wojskową. Oznacza to, że mogą być nadane tylko osobom z kategorią “A”. W rozporządzeniu wykonawczym MON wskazał zresztą, że warunkiem nadania przydziału mobilizacyjnego jest posiadanie “odpowiedniej kategorii zdolności do czynnej służby wojskowej.

Obowiązuje zasada trwałości orzeczeń ustalających kategorię zdolności do czynnej służby wojskowej. Normy prawne regulujące poszczególne rodzaje służby wojskowej nie przewidują kierowania kandydatów do ich pełnienia na ponowne badania lekarskie oraz psychologiczne w celu weryfikacji ich aktualnego stanu zdrowia i zdolności do pełnienia służby wojskowej. Oznacza to, że nadana podczas kwalifikacji kategoria zdolności do czynnej służby wojskowej nie będzie już nigdy z urzędu aktualizowana – niezależnie od tego jaki czas upłynął od kwalifikacji i będzie przypisana danej osobie aż do przekroczenia 60 roku życia, kiedy przestanie podlegać obowiązkowi służby wojskowej.

Lista chorób i ułomności, które zwalniają od obowiązkowej służby wojskowej jest bardzo obszerna i obejmuje aż 304 przypadki uprawniające do uzyskania kategorii „D” lub „E”. Została ona szczegółowo określona w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej i stanowi podstawę do orzekania w sprawie kategorii wojskowej przez komisje lekarskie. Nie sposób jest wymienić wszystkich przypadków, ale tytułem przykładu można wskazać, że od służby wojskowej mogą zwolnić między innymi: zaawansowana otyłość, przewlekłe choroby skóry, problemy ze wzrokiem, problemy ze słuchem, choroby alergiczne, przewlekłe zapalenie zatok, nadciśnienie czy astma oskrzelowa. 

Co szczególnie istotne – lista nie ma charakteru zamkniętego. Zgodnie bowiem z §6 rozporządzenia jeżeli stwierdzona podczas orzekania choroba lub ułomność nie znajduje się na liście, to należy ją zakwalifikować, zgodnie z wiedzą medyczną, według punktu najbardziej zbliżonego. Każdy przypadek musi więc być rozpatrywany indywidualnie i odpowiednio klasyfikowany.

Jednym sposobem na zmianę kategorii wojskowej, która została ustalona podczas kwalifikacji jest samodzielne złożenie wniosku do szefa wojskowego centrum rekrutacji właściwego ze względu na miejsce pobytu stałego lub czasowego trwającego ponad 3 miesiące. Wniosek należy należycie uzasadnić oraz dołączyć do niego zaświadczenie lekarskie stwierdzające zmiany w jej stanie zdrowia, jakie nastąpiły od dnia ostatniego orzeczenia ustalającego kategorię zdolności do służby wojskowej”. W takim przypadku zostanie się umieszczonym na liście dodatkowej do kwalifikacji wojskowej i będzie można przejść ją ponownie. Ważne jest odpowiednie uzasadnienie wniosku i dołączenie odpowiedniej dokumentacji lekarskiej. W przypadku oddalenia można wprawdzie złożyć kolejny wniosek, ale wówczas będą brane pod uwagę tylko zmiany w sytuacji zdrowotnej które nastąpiły od czasu rozpatrywania oddalonego wniosku.

Korzyści jakie daje zmiana kategorii wojskowej to między innymi:

1. zwolnienie z obowiązku odbywania ćwiczeń wojskowych żołnierzy rezerwy (kategoria D)
2.  zwolnienie z obowiązku czynnej służby wojskowej w razie mobilizacji (kategoria E)
3. brak możliwości otrzymania przydziału mobilizacyjnego na wypadek mobilizacji i wojny
4. powołanie do czynnej służby wojskowej w razie mobilizacji w dalszej (w pierwszej kolejności powoływane są osoby mające kategorię „A” i „B”)
5. uniknięcie odpowiedzialności karnej za uchylanie się od służby wojskowej
6. możliwość zadbania bezpieczeństwo swoje i rodziny w sytuacji zagrożenia wojennego