Na czym polega
restrukturyzacja sądowa?

Restrukturyzacja sądowa, znana również jako postępowanie restrukturyzacyjne lub postępowanie układowe, to sformalizowany proces poprawy sytuacji finansowej przedsiębiorstwa prowadzony pod nadzorem sądu. Jest przeznaczony dla przedsiębiorców znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej i ma na celu uniknięcie ich upadłości i likwidacji.

Podstawowym celem restrukturyzacji sądowej jest osiągnięcie porozumienia między przedsiębiorcą a jego wierzycielami w sprawie zmiany warunków spłaty zadłużenia oraz przeprowadzenie działań mających na celu poprawę kondycji finansowej przedsiębiorstwa i jego funkcjonowania (środki restrukturyzacyjne). Proces ten odbywa się pod nadzorem sądu, który otwiera postępowanie, nadzoruje je a na końcu zatwierdza porozumienie dłużnika z wierzycielami (układ restrukturyzacyjny), co daje mu wiążącą moc dla wszystkich stron.

Już w trakcie postępowania Dłużnik ma możliwość wdrożenia tzw. “środków restrukturyzacyjnych” – rozwiązań poprawiających funkcjonowanie przedsiębiorstwa (np. redukcję kosztów operacyjnych, sprzedaż aktywów, zmianę profilu działalności itp.) oraz negocjuje z wierzycielami warunki układu restrukturyzacyjnego, który określa na nowo zasady spłaty zaległych zobowiązań i może obejmować zmniejszenie długu, wydłużenie okresu spłaty czy jej odroczenie. Możliwe jest zastosowanie jednocześnie kilku różnych sposobów restrukturyzacji zobowiązań.

Restrukturyzacja sądowa ma umożliwić przedsiębiorstwu kontynuowanie działalności, jednocześnie dając mu czas na poprawę swojej kondycji finansowej. Jest to często korzystne rozwiązanie zarówno dla przedsiębiorstwa, jak i jego wierzycieli, ponieważ mogą oni uzyskać w efekcie wyższe spłaty niż w drodze upadłości i likwidacji przedsiębiorstwa. Dodatkowo, w trakcie restrukturyzacji wierzyciele mogą nadal współpracować z Dłużnikiem na bezpiecznych zasadach – w trakcie restrukturyzacji sądowej Dłużnik ma obowiązek terminowego regulowania wszystkich płatności.

Restrukturyzacja sądowa jest w pełni sformalizowanym postępowaniem, opartym na ustawie z dnia 15 maja 2015 “Prawo restrukturyzacyjne”. Postępowanie toczy się pod nadzorem Sądu i dotyczy wszystkich zobowiązań Dłużnika, nie tylko bankowych. Co szczególnie istotne, w trakcie restrukturyzacji sądowej dłużnik jest objęty szczególną ochroną – między innymi wstrzymane zostają wszystkie egzekucje – dzięki czemu ma możliwość spokojnego wdrożenia zmian organizacyjnych, odzyskania płynności finansowej i uniknięcia w ten sposób upadłości i likwidacji. Restrukturyzacja kredytu jest natomiast formą prywatnych negocjacji z bankiem, ale  dłużnik uzyskuje żadnej ochrony i pozostali wierzyciele mogą prowadzić egzekucje. W trakcie restrukturyzacji sądowej Dłużnik nie musi też spłacać zaległych zobowiązań – w przypadku kredytów bankowych dotyczy to również wszystkich bieżących rat. Restrukturyzacja sądowa często pozwala też uzyskać lepsze warunki spłaty niż w przypadku prywatnych negocjacji z bankiem. Wejście w restrukturyzację jest wyraźnym sygnałem potwierdzającym problemy finansowe i wierzyciele w takiej sytuacji – co do zasady – wykazują się większą elastycznością.

Restrukturyzacja sądowa i upadłość są dwoma odrębnymi trybami postępowania, dedykowanymi  przedsiębiorcom w trudnej sytuacji finansowej. Różnią się jednak od siebie znacznie. Podstawowym celem restrukturyzacji sądowej jest utrzymanie przedsiębiorstwa na rynku i uniknięcie jego upadłości i likwidacji. 

1. Inny cel:

• Restrukturyzacja sądowa  ma na celu zachowanie bytu przedsiębiorstwa poprzez negocjacje z wierzycielami w celu zmiany warunków spłaty długu, restrukturyzację zadłużenia, zmniejszenie kosztów operacyjnych lub inne działania, które mogą pomóc w poprawie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, zachowując jednocześnie jego działalność.
• Upadłość, z drugiej strony, jest procedurą prawną, która prowadzi do zakończenia działalności przedsiębiorstwa, likwidacji jego aktywów i zaspokojenia wierzycieli z uzyskanych w ten sposób środków. Celem upadłości jest zakończenie działalności przedsiębiorstwa w sposób kontrolowany i sprawiedliwy dla wszystkich zainteresowanych stron.
  
  

2. Inna swoboda działania:

• W restrukturyzacji sądowej dłużnik zachowuje kontrolę nad swoimi działaniami i nadal prowadzi swoją działalność, z tym, że pod nadzorem sądu.
• W upadłości kontrola nad przedsiębiorstwem przechodzi na syndyka, który ma za zadanie likwidować aktywa przedsiębiorstwa i zaspokajać wierzycieli z uzyskanych środków. 
  
  

3. Inne zakończenie

• W przypadku restrukturyzacji sądowej przedsiębiorstwo może nadal prowadzić swoją działalność a po zakończeniu odzyskuje pełną swobodę.
• W upadłości działalność przedsiębiorstwa zazwyczaj jest zawieszana lub istotnie ograniczana, a aktywa są likwidowane w celu spłaty wierzycieli a po zakończeniu jest likidowane.
•  

• Restrukturyzacja sądowa jest przeznaczona głównie dla przedsiębiorców, ale nie tylko. Zgodnie z  ustawą “Prawo Restrukturyzacyjne” z restrukturyzacji sądowej mogą skorzystać:

  
  
  1. Spółki: Zarówno spółki osobowe, jak i kapitałowe, takie jak spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) czy akcyjne (S.A.), mogą ubiegać się o restrukturyzację sądową, jeśli napotkają trudności finansowe. Możliwość wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego mają również spółki, które nie prowadzą działalności gospodarczej.
  2. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą: Przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą na własny rachunek, np. jako jednoosobowa działalność gospodarcza (tzw. jednoosobowa firma) lub partnerzy w spółkach osobowych, również mogą być uprawnieni do skorzystania z postępowania restrukturyzacyjnego.
  3. Rolnicy: rolnicy prowadzący indywidualne gospodarstwa rolne również mogą ubiegać się o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego 
  4. Wspólnicy osobowych spółek handlowych ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem oraz wspólnicy spółki partnerskiej.

• Skuteczna restrukturyzacja sądowa może nieść ze sobą wiele korzyści dla przedsiębiorcy. Podstawową jest możliwość zredukowania wysokości zobowiązań oraz ustalenie dogodnych warunków ich spłaty. Dużą zaletą jest również ochrona, jaką objęty jest Dłużnik w trakcie postępowania – jak choćby wstrzymanie wszystkich prowadzonych egzekucji. Należy jednak pamiętać, że restrukturyzacja sądowa jest przeznaczonych tylko dla przedsiębiorców znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej. Ten tryb postępowania nie może więc być wykorzystywany jako sprytny sposób na zmniejszenie zobowiązań przez przedsiębiorców znajdujących się w dobrej kondycji finansowej. Restrukturyzacja sądowa nie może być również wykorzystywana przez przedsiębiorców, którzy znajdują się już w głębokim stadium niewypłacalności do odroczenia momentu całkowitego upadku. Wprawdzie po restrukturyzację sądową mogą sięgnąć również przedsiębiorcy, którzy już stali się już niewypłacalni, ale warunkiem jest to, aby istniały w ich przypadku perspektywy na wydźwignięcie się z trudnej sytuacji. W przeciwnym razie Sąd może uznać, że restrukturyzacja prowadziłaby jedynie do pokrzywdzenia wierzycieli i oddalić wniosek o restrukturyzację. Dlatego do otwarcia restrukturyzacji sądowej niezbędne jest jednoczesne spełnienie następujących warunków:

  1. Niewypłacalność lub zagrożenie niewypłacalnością: Przedsiębiorca musi znajdować się w trudnej sytuacji finansowej która uniemożliwia mu regulowanie jego wymagalnych zobowiązań (niewypłacalność) lub musi istnieć realna groźba, że w najbliższym czasie w takiej sytuacji się znajdzie.
  2. Możliwość wykonania układu zawartego z wierzycielami: Dłużnik musi posiadać wystarczające aktywa lub źródła przychodów, pozwalające zakładać, że będzie w stanie wykonać warunki wynegocjowanego z wierzycielami układu. W szczególności dłużnik musi być w stanie regulować swoje bieżące zobowiązania wynikające z prowadzonej działalności. 
  3. Pokrycie kosztów postępowania: Restrukturyzacja sądowa wiąże się z koniecznością poniesienia kosztów postępowania, w szczególności wynagrodzenia nadzorcy sądowego, które mogą być znaczne i zależą od indywidualnej sytuacji przedsiębiorcy: ilości wierzycieli, wartości majątku czy sumy zobowiązań. Już na starcie postępowania przedsiębiorca ubiegający się o otwarcie restrukturyzacji sądowej musi wnieść zaliczkę na pokrycie tych wydatków.

• Trudno jest jednoznacznie określić najlepszy moment na otwarcie restrukturyzacji sądowej ponieważ zależy to od wielu czynników. Ogólnie można to określić w taki sposób, że restrukturyzacja sądowa ma największy sens wtedy, kiedy sytuacja przedsiębiorstwa staje się coraz trudniejsza i potrzebuje ono ochrony, a jednocześnie ma realne perspektywy odzyskania płynności finansowej, tylko potrzebuje do tego trochę czasu i ochrony przed wierzycielami. Wydaje się jednak, że ogólną zasadą jest to, że im wcześniej skorzysta się z restrukturyzacji sądowej tym większe są szanse na skuteczne wyjście z problemów. Dlatego określając najlepszy moment na restrukturyzację sądową można wskazać, że taki moment powstaje:

   

  1. Na wczesnym etapie trudności finansowych: Jeśli przedsiębiorstwo zauważa pierwsze objawy trudności finansowych, wtedy otwarcie restrukturyzacji sądowej może pomóc w szybszym podjęciu działań naprawczych i uniknięciu pogłębiania się tych problemów finansowych.
  1. Kiedy nadmierny dług staje się niemożliwy do spłaty: Jeśli przedsiębiorstwo ma nadmierny dług, którego nie jest w stanie spłacić w obecnej sytuacji finansowej, otwarcie restrukturyzacji sądowej może pomóc w negocjacjach z wierzycielami i ustaleniu planu spłaty, który będzie bardziej realistyczny i dostosowany do możliwości finansowych.
  2. Przed upływem terminów spłaty zadłużenia: Jeśli przedsiębiorstwo ma nadchodzące terminy płatności, których nie będzie w stanie zrealizować, otwarcie restrukturyzacji sądowej może umożliwić zatrzymanie działań egzekucyjnych ze strony wierzycieli i wyznaczenie nowych warunków spłaty.
  3. Kiedy istnieje realna perspektywa osiągnięcia układu: Jeśli przedsiębiorstwo ma perspektywy osiągnięcia układu z wierzycielami lub innych działań restrukturyzacyjnych, które mogą pomóc w poprawie sytuacji finansowej, otwarcie restrukturyzacji sądowej może zapewnić ochronę przed ewentualnymi działaniami egzekucyjnymi ze strony wierzycieli i umożliwić spokojne negocjacje na korzystniejszych warunkach.
  4. Kiedy istnieje poważne ryzyko upadłości: Jeśli przedsiębiorstwo stoi w obliczu ryzyka bankructwa lub innych negatywnych konsekwencji braku restrukturyzacji, otwarcie restrukturyzacji sądowej może być konieczne w celu ochrony interesów przedsiębiorstwa, jego pracowników, wierzycieli i innych zainteresowanych.
  5. W trakcie postępowań egzekucyjnych: Jeżeli wobec przedsiębiorstwa są prowadzone postępowania egzekucyjne, które znacznie utrudniają lub nawet uniemożliwiają normalne prowadzenie działalności, otwarcie restrukturyzacji sądowej pozwoli na ich wstrzymanie i zwolnienie składników majątku spod zajęcia lub odblokowanie rachunków bankowych.

  Ostateczna decyzja o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego powinna być podejmowana po gruntownej analizie sytuacji finansowej i operacyjnej przedsiębiorstwa, konsultacji z profesjonalistami prawnymi i doradcami finansowymi oraz uwzględnieniu wszystkich dostępnych opcji i konsekwencji. Dodatkowo istnieje kilka różnych trybów restrukturyzacji sądowej zaś wybór optymalnego zależy od bieżącej sytuacji przedsiębiorstwa i stopnia zaawansowania problemów finansowych.

• Prawo restrukturyzacyjne przewiduje 3 różne tryby restrukturyzacji sądowej: przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe oraz postępowanie sanacyjne. Wszystkie trzy tryby restrukturyzacji opierają się na tym samym schemacie. Postępowanie jest prowadzone pod nadzorem sądu. W trakcie postępowania Dłużnik zostaje objęty ochroną i powinien ten czas wykorzystać na wdrożenie zmian poprawiających funkcjonowanie jego firmy oraz zawarcie porozumienia z wierzycielami (układu) określającego zasady spłaty zaległych zobowiązań.  Poszczególne tryby restrukturyzacji różnią się pomiędzy sobą zakresem ochrony, jaką jest objęty dłużnik oraz pozostawioną mu swobodą w zakresie dalszego prowadzenia działalności, zgodnie z zasadą, że im większa ochrona tym mniejsza swoboda. Wybór odpowiedniego trybu postępowania zależy od indywidualnej sytuacji dłużnika. Poniżej krótka charakterystyka trzech trybów restrukturyzacji sądowej:

  1. Przyspieszone postępowanie układowe: Jest to podstawowa i najczęściej spotykana forma restrukturyzacji sądowej. Charakteryzuje się ona najmniejszą ochroną (która i tak jest dość duża) ale jednocześnie pozostawia dłużnikowi najszerszą swobodę działania. Dłużnik zachowuje możliwość kierowania swoją firmą i tylko do niektórych czynności musi uzyskać zgodę nadzorcy sądowego lub sądu. W celu przyspieszenia postępowania sąd nie weryfikuje szczegółowo przygotowanej przez nadzorcę listy wierzycieli. Dlatego jest to postępowanie dla Dłużników, którzy nie mają zbyt wiele spornych wierzytelności (maksymalnie 15%). Postępowanie jest najszybsze i najmniej sformalizowane spośród wszystkich trybów restrukturyzacji sądowej.
  2. Postępowanie układowe:  Ten tryb jest bardzo zbliżony do przyspieszonego postępowania układowego – różnice nie są znaczne. Trwa jednak dłużej, ponieważ Sąd weryfikuje szczegółowo listę wierzycieli. To postępowanie jest przeznaczone dla Dłużników, którzy mają więcej wierzytelności spornych (ponad 15%). Dodatkowo Sąd może zastosować zabezpieczenie i wstrzymać egzekucje i uchylić zajęcia jeszcze przed rozpatrzeniem samego wniosku. Na Dłużniku ciąży kilka dodatkowych obowiązków (jak np. konieczność wykazania zdolności do ponoszenia kosztów postępowania) ale zachowuje możliwość zarządzania firmą. Jest to nieco dłuższa i bardziej rozbudowane wersja przyspieszonego postępowania układowego.
  3. Postępowanie sanacyjne: ten tryb różni się istotnie od dwóch pozostałych. Przede wszystkim dłużnik – co do zasady – traci prawo zarządu firmą, które przejmuje skierowany przez Sąd zarządca. Z drugiej strony firma Dłużnika objęta jest szerszą ochroną – wstrzymane zostają wszystkie postępowania egzekucyjne (również te, które dotyczą wierzytelności zabezpieczonych hipotecznie). Zarządca może w uproszczony sposób zwalniać pracowników czy wyprzedawać majątek. Zyskuje również kilka innych kompetencji, umożliwiających mu na szerszą ingerencję w sposób funkcjonowania przedsiębiorstwa dłużnika. Postępowanie to jest dedykowane raczej dużym firmom, które znalazły się na skraju bankructwa i potrzebują dobrego planu naprawczego. 

  Poza restrukturyzacją sądową istnieje również restrukturyzacja pozasądowa – postępowanie o zatwierdzenie układu, które w początkowej fazie toczy się bez udziału sądu. To postępowanie jest najbardziej odformalizowane, ale ograniczone czasowo – ochrona dłużnika trwa maksymalnie 4 miesiące.

• Rozpoczęcie restrukturyzacji sądowej wymaga złożenia wniosku przez dłużnika (wyjątkowo – w postępowaniu sanacyjnym wniosek może złożyć również jeden z wierzycieli). Do wniosku należy dołączyć dodatkowo szereg wymaganych załączników,z których najważniejsze to:

• plan restrukturyzacyjny – dokument określający przyczyny powstania trudnej sytuacji dłużnika oraz opis planowanych działań, które mają ją uzdrowić
• spis wierzycieli – dokładną listę wierzycieli oraz przysługujących im wierzytelności
• propozycje układowe – skierowane przez dłużnika do wierzycieli propozycje dotyczące zasad spłaty zaległych zobowiązań
• potwierdzenie uiszczenia opłaty – 1.000,- zł + w niektórych przypadkach zaliczka na koszty postępowania

Po wpłynięciu wniosku jest on badany przez Sąd. Jeżeli weryfikacja przebiegnie pomyślnie, to Sąd otwiera postępowanie restrukturyzacyjne i wyznacza nadzorcę albo zarządcę. Od tego momentu dłużnik jest już objęty ochroną i ograniczeniami wynikającymi z przyjętego trybu postępowania.

Podstawowym środkiem do poprawy sytuacji dłużnika w restrukturyzacji sądowej jest zmiana zasad spłaty zaległych zobowiązań, czyli tzw. “restrukturyzacja długów”. Dłużnik składa swoim wierzycielom tzw. “propozycje układowe”, w których określa warunki na jakich będzie w stanie spłacić na ich rzecz zobowiązania jeżeli dojdzie do zawarcia układu. W ramach tych propozycji dłużnik może zaproponować różne sposoby restrukturyzacji długów, takie jak np:

• umorzenie części zobowiązań
• odroczenie terminu spłaty
• rozłożenie spłaty na raty
• umorzenie odsetek i innych kosztów dodatkowych
• zamianę długów na udziały lub akcje
• zmianę lub uchylenie zabezpieczenia

Dłużnik może również zaproponować wierzycielom inne rozwiązania np. przekazanie wierzycielom części majątku lub udziału w zyskach. Katalog możliwych propozycji nie jest w żaden sposób ograniczony i zależy wyłącznie od inwencji dłużnika i jego indywidualnej sytuacji. Nie ma również przeszkód, aby dłużnik proponował jednocześnie kilka form restrukturyzacji, np. umorzenie 20% należności, rozłożenie ich na miesięczne raty i odroczenie płatności rat np. o rok. Formułując propozycje układowe należy jednakże pamiętać, że wierzyciele muszą wyrazić na nie zgodę podczas głosowania nad układem, więc dłużnik powinien tak sformułować propozycje układowe żeby z jednej strony były dla niego możliwe do wykonania, a z drugiej – akceptowalne dla wierzycieli.

Przede wszystkim wskazać należy, że istota układu zawartego w postępowaniu restrukturyzacyjnym polega na tym, że są nim objęci wszyscy wierzyciele, a więc nie tylko ci, którzy wyrazili na niego zgodę. Zasady spłaty zobowiązań określone w układzie będą odnosiły się więc również do wierzycieli, którzy głosowali przeciwko układowi albo w ogóle nie brali udziału w głosowaniu. Restrukturyzacją nie mogą być objęte tylko wierzytelności o szczególnym charakterze: alimentacyjne, odszkodowania za wyrządzenie szkody na osobie, związane z prawem dożywocia, wobec pracowników oraz zabezpieczone np. hipotecznie lub prawem zastawu. W odniesieniu do dwóch ostatnich kategorii, to wierzyciele mogą wyrazić zgodę na objęcie układem i wówczas będą również nim związani. Poza tymi wyjątkami układ obejmuje absolutnie wszystkie wierzytelności wraz z odsetkami za opóźnienie.